‘God heeft nog niet gezegd dat ik met pensioen kan’

Terug naar Haïti kan Johan voorlopig niet. Na een verlofperiode in Nederland is hij gestrand in de Dominicaanse Republiek. “Mijn vrouw Wilcie en ik zijn gewaarschuwd dat we nog maar niet thuis moeten komen. We lopen in Haïti het gevaar dat we ontvoerd worden. De onrust in het land begint nu ook in onze omgeving door te dringen. Tien kilometer van ons huis is het gebied helemaal in handen van bendes. We kijken nu vanuit de Dominicaanse Republiek de ontwikkelingen in Haïti even aan.”

Ondertussen maakt Smoorenburg zich nuttig met vrijwilligerswerk. Namens de stichting Epafras bezoekt hij Nederlanders die in de Dominicaanse Republiek gevangenzitten. Toch gaat hij het liefst weer aan de slag in Haïti, het armste land van het westelijk halfrond. “Mijn verantwoordelijkheid ligt daar. Met Gods hulp konden we er veel opbouwen, ik kan dat nu niet in de steek laten. Jaren geleden wilde ik niet eens naar Haïti, maar God riep me daar en Hij hielp me altijd door moeilijkheden heen. Hij heeft nog niet gezegd dat ik met pensioen kan.”

‘Kom over’

In 1979 was hij voor het eerst in Haïti. Smoorenburg ondersteunde toentertijd de van oorsprong Zwitserse zendeling Hanspeter Bolli op Martinique, onder meer bij evangelisatiecampagnes. “We hadden er een Bijbelschool opgericht. Ik voelde dat ons werk daar na acht jaar begon af te lopen. Het kon door lokale mensen worden overgenomen. Een Haïtiaanse pastor schreef me toen: ‘Kom over, kom eens kijken wat je bij ons kunt doen.’ Ik ben drie keer in Haïti geweest voordat we overgingen. De eerste keer was ik na een week alweer terug, ik zou er veertien dagen blijven. Ik zag inderdaad dat we actief konden worden in Haïti. Maar er wonen, nee, nooit van m’n leven, zei ik.”

Ik ben er zo’n beetje de enige die complimenten geeft

Goede rust

De tweede keer keek Smoorenburg er al anders tegenaan, vertelde hij eerder dit najaar in de woonkamer van een tijdelijk onderdak in Zeist. “Tijdens het derde bezoek begon ik van Haïti te houden. De eenvoud van de mensen, de vriendelijkheid waarmee ze me ontvingen, trok me, maar ook de noodzaak. In een weeshuisje zag ik kinderen op de grond liggen, op gevlochten matjes van bananenbladeren, in hun eigen vuil, in een soort varkenshok. Toen wist ik wat ik daar moest gaan doen.” Met steun van EO Metterdaad bouwde de geboren Utrechtenaar een dorp voor kinderen met de naam Bon Repos (letterlijk: goede rust) in Croix-des-Bouquets, op zo’n vijftien kilometer van de hoofdstad Port-au-Prince.

Het kinderdorp opereert nu onder de vlag van de Nederlandse stichting Hart voor Haïti. Van de 754 weeshuizen in Haïti die bij het ministerie van Sociale Zaken bekend zijn, voldoen er slechts 35 aan de officiële normen. Bon Repos behoort tot de tien beste van het land. Circa 150 kinderen en zo’n 20 ouderen hebben er een thuis, 600 kinderen krijgen er christelijk onderwijs.

‘Papi Jean’

‘Vader van 700 kinderen’ wordt Smoorenburg genoemd. “Zoveel zijn er in de loop der tijd bij ons opgegroeid. Vaak van baby af aan, of heel jong, meestal tot 18 jaar of nog wat ouder. Ik raak nooit meer van hen af. Als er problemen zijn, weten ze ‘papi Jean’ – zo heet ik daar, papa Johan – wel te vinden. Zelfs kinderen van ‘mijn kinderen’ doen een beroep op onze hulp.”

In een gezin met drie kinderen kan het ook met eentje misgaan

Smoorenburg is als een herder voor zijn schapen. “Kinderen begeleiden in een land als Haïti is een enorme zorg. Die blijft als ze ons kinderdorp op hun achttiende verlaten. Vaak betalen we hun studie, ook aan de universiteit, zodat ze goed terechtkomen en het niet voor niets is geweest dat ze al die tijd in Bon Repos waren. We bereiden onze kinderen erop voor dat ze een goede plaats in de samenleving innemen. Verreweg de meesten doen het redelijk tot goed. In een gezin met drie kinderen kan het ook met eentje misgaan. Nou, wij hadden er heel wat meer. Alles bij elkaar mag ik niet mopperen. Ik kan ze niet allemaal volgen, maar ik denk dat zeker 90 procent van de kinderen van Bon Repos in het evangelie is doorgegaan en een taak heeft in een christelijke gemeente, zoals oudste zijn of zingen in een koor. Soms verneem je tien jaar niets van een voormalige pupil en dan ineens…

Bijna elke dag krijg ik wel een aanvraag voor hulp. Nu is er bijvoorbeeld een jonge vrouw die in verwachting is. De vader van het kind, met wie ze niet was getrouwd, heeft haar alleen gelaten en ze heeft geen geld om te kunnen bevallen. Een ander wordt ziek of komt zonder werk te zitten en kan de huishuur of het schoolgeld voor zijn kinderen niet betalen. Vaak hebben onze kinderen ook geen familie bij wie ze kunnen aankloppen. Bon Repos is hun familie. Zijn er wel familieleden, dan zijn die net zo arm.”

Staatsgreep

De leefomstandigheden in Haïti zijn er in de loop der jaren niet beter op geworden. “Sommige kinderen zijn daarom weggetrokken naar Brazilië, de Verenigde Staten, Canada of de Dominicaanse Republiek. Ik kwam in Haïti onder president Duvalier, bijgenaamd Baby Doc. Hij was een dictator, maar over de gehele periode bezien was dat de beste tijd. Er was orde en je kon ’s nachts gewoon over straat lopen. Sinds de eerste staatsgreep in 1988, een jaar nadat Duvalier weg was, is het alleen maar erger geworden. God verbergt dingen voor je. Als ik vooraf alles had geweten! Je groeit ergens in en ik denk dat God dat weet. Hij liet niet van tevoren zien dat ik in die veertig jaar zou gaan door een revolutie, vier staatsgrepen, een burgeroorlog, aardbevingen en dreiging van bendes en ontvoeringen. Er is nu bijna niet meer te leven. Ook privé heb ik klappen gehad. Mijn vrouw stierf na een ziekte van één maand en vier dagen. Maar ik strijd de goede strijd en heb het geloof behouden. Ik heb er nooit spijt van gehad dat ik naar Haïti ben gegaan.”

Ontvoering voorkomen

Behoorlijk uitzichtloos lijkt het nu in het land. “Grote bendes, zwaar bewapend door zakenmensen, multimiljonairs die Haïti niet willen veranderen, bepalen op veel plaatsen het leven. De minder goed bewapende politie kan er niet tegenop. De politiek is één corrupte bende. Senatoren hebben hun eigen bendes. Buitenlanders worden ontvoerd voor losgeld. Als ze mij kidnappen, vragen ze waarschijnlijk tien miljoen dollar. Ze denken dat elke buitenlander multimiljonair is. Wilcie, een Haïtiaanse met wie ik nu getrouwd ben, en ik hebben een huis in de bergen, een uur van het kinderhuis. We komen bijna niet meer buiten. Als we naar Bon Repos gaan of terug naar ons huis – soms zitten we veertien dagen op het project als het nodig is – vertrekken we ’s morgens om een uur of vijf, wanneer er vrijwel geen verkeer is. Dan kunnen we met een kogelvrije auto keihard doorrijden om een ontvoering te voorkomen.”

“Verschrikkelijk dat Haïti deze kant opgaat,” vindt Smoorenburg. “Elf miljoen inwoners hebben weinig hoop op een beter bestaan, er is nog veel analfabetisme en weinig werkgelegenheid, maar moedeloos worden heeft geen enkele zin. Je moet blijven geloven dat het kan veranderen. Daar bidden Wilcie en ik elke dag voor.”

Geen complimenten

Haïti is volgens Smoorenburg “een volkomen aparte samenleving. Niet te vergelijken met welk eiland in het Caraïbisch gebied ook. De Haïtianen vochten zich in 1804 vrij van de Fransen, werden onafhankelijk, maar ze zijn nooit een hecht volk geworden. Haïtianen houden niet van Haïtianen. Je zult een Haïtiaan nooit een ander een compliment horen geven, wel de grond indrukken. Ik ben er zo’n beetje de enige die complimenten geeft.”

Gelukkig zijn er geen geraniums in Haïti

Kerken zijn er genoeg in Haïti, vooral rooms-katholieke. Smoorenburg zag het aantal evangelische gemeenten toenemen. Met zijn medewerking aan evangelisatiecampagnes had hij daar zijn aandeel in. “Maar met zieltjes winnen was ik nooit bezig. Ik predikte het evangelie en hielp ook mensen die naar een andere kerk gaan. Geef je iemand te drinken, dan heb je dat aan Mij gedaan, zegt Jezus. Dat deden we, zonder de gedachte: dan moet je wel bij mij in de kerk komen. De kracht van de evangelische beweging in Haïti is dat ze overal de mensen heeft opgezocht. Op de vreemdste plaatsen in het binnenland tref je een evangelische gemeente aan. Die kan men veel makkelijker bezoeken dan een kerk verder weg in de stad. Zo is het evangelie overal in Haïti bereikbaar. Met preken alleen ben je er echter niet. Je kunt blij zijn dat er zevenhonderd mensen in je kerk komen, maar weet je hoe het met hen gaat? Voorgangers en oudsten moeten herders zijn en de mensen thuis opzoeken. Die willen hun problemen neerleggen bij iemand die ze vertrouwen. Naar mensen luisteren, hen helpen en raad geven, daar komt het op aan.”

Achteruitgang

De betrokkenheid van gemeenteleden bij de evangelische gemeenten in Haïti is volgens Smoorenburg over het algemeen goed. “Niet alleen de samenkomsten, ook de doordeweekse Bijbelstudies worden trouw bezocht. Bijna elke gemeente heeft een vrouwenevangelisatiegroep en ook de mannen zijn actief. Ondertussen hoor ik tijdens mijn spreekbeurten op verlof dat veel evangelische gemeenten in Nederland maar moeilijk nieuwe oudsten vinden. Dat is triest. Direct na mijn bekering ging ik met de jeugdgroep de straten op om te evangeliseren, zingend bij de gitaar. Dat was toen heel gewoon, maar waar vind je dat nog? Ik verneem nu de klacht dat gemeenteleden vaak zo druk zijn met televisiekijken, sport, noem maar op, dat ze geen tijd meer hebben voor Bijbelstudie of een taak in de gemeente. Dat is een achteruitgang. Geef wat van de keizer is aan de keizer en geef aan God wat God toebehoort, zegt Jezus. Geef dan een deel van je tijd voor God, Hij schenkt je toch de eeuwigheid? Misschien zie ik de situatie in Nederland wel scherper doordat ik er zelf niet woon.”

Haïtianen houden niet van Haïtianen

Een goede herder beschermt zijn schapen voor leeuwen en wolven. Wat ziet Smoorenburg als gevaar? “Voorgangers moeten een goede opleiding en goede Bijbelkennis hebben. Op verlof sprak ik veel over Matteüs 24. Het eerste wat Jezus daar zegt, is: ‘Pas op dat niemand jullie misleidt.’ Ook in Haïti zie ik voorgangers die er vooral zelf financieel beter van willen worden. En hoeveel gemeenten vallen niet uit elkaar om allerlei complot- en eindtijdtheorieën die worden aangehangen? Terwijl we het hele evangelie kunnen samenvatten in één tekst, Johannes 3:16: ‘Want God had de wereld zo lief, dat Hij Zijn enige Zoon heeft gegeven, opdat iedereen die in Hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.’ Al het andere houdt alleen maar af van de werkelijke waarheid. Schapen hebben recht op het juiste voedsel en kunnen niet zonder Bijbelkennis. Hoe versloeg Jezus de duivel die Hem verzocht? Door te zeggen: Er staat geschreven...”

Niet stilzitten

Smoorenburg oogt fit en energiek. Vier jaar geleden was dat anders. “Toen moest ik in de Dominicaanse Republiek een zware openhartoperatie ondergaan, waar ik bijna aan onderdoor ben gegaan. Ik kreeg een bypass en ze ontdekten dat mijn aorta op springen stond. Dat was een zegen, anders was ik nu misschien niet meer in leven geweest.”

Lees ook: De Toevlucht vangt ongedocumenteerden op

Lees ook: De Toevlucht vangt ongedocumenteerden op

Met vernieuwde krachten pakte de zendingswerker zijn taak in Haïti weer op. “Mijn twee jongens zeggen soms: Papa, je hebt wel genoeg gedaan, houd er eens mee op, ga eens wat leuke dingen doen. Ik héb leuke dingen gedaan. Ik speel saxofoon en klarinet en wilde muzikant worden. Daar is het niet van gekomen, maar ik musiceerde tijdens een evangelisatiecampagne wel voor twaalfduizend mensen in Guyana. Zendingswerk is mijn leven. Wat zou ik dan moeten gaan doen? Stilzitten kan ik niet, ik vind leuk wat ik doe en ik kan altijd op verlof komen in Nederland. Ik sterf liever in het harnas dan achter de geraniums. Gelukkig zijn er geen geraniums in Haïti.”

Beeld: Jacqueline de Haas
Tekst: Jan Kas