Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Henri Nouwen in vijf paradoxen

'Als Henri het kantoor binnenkwam, vulde de ruimte zich met zijn energie'

Hij is misschien wel de meest gelezen christelijke schrijver; 25 jaar na zijn dood inspireert hij nog miljoenen mensen. Maar hij was ook een complexe persoonlijkheid, die vele tegenstellingen in één persoon verenigde. Een portret van Henri Nouwen in vijf paradoxen.

Deel:

1. De Nederlandse Amerikaan

Er zijn heel veel verklaringen te geven voor het immense succes van de boeken van Henri Nouwen. Een van die redenen: zijn eenvoudige schrijfstijl. Die is het resultaat van zijn achtergrond: Henri Nouwen schreef in het Engels, maar dacht in het Nederlands. Daarom is zijn taal altijd direct en ongekunsteld (en heeft hij zijn leven lang een duidelijk Nederlands accent gehouden).

De combinatie van Nederland en Amerika heeft hem niet alleen taalkundig gevormd. Hij groeide op en studeerde in het katholieke Nederland van na de Tweede Wereldoorlog. Er was ruimte voor samenwerking met protestantse kerken, voor nieuwe vormen in de mis, voor de dialoog met andere gelovigen. Uiteindelijk leidde die openheid tot het Tweede Vaticaans Concilie, waarbij hij aanwezig was en mee mocht praten.

Nederland heeft hem gevormd tot wie hij was

Henri Nouwen vertrok uit Nederland voordat de heftige secularisatie begon. Toen hij halverwege de jaren ’60 even terugkwam, had hij grote moeite zich weer thuis te voelen. Hij schreef in zijn dagboek: “Nederland is vol vuurtjes, maar zonder vuur dat sterk genoeg is eenheid te smelten, vol ideeën, maar zonder één idee dat actie brengt, vol grote mensen, maar zonder een man die een groot risico aandurft. Veel initiatieven lijken meer verbonden met het faillissement van het oude dan met een visie op het nieuwe.”

In de Verenigde Staten (en later Canada) ervoer hij een ruimte die hij in Nederland nooit ervaren heeft; maar Nederland heeft hem gevormd tot wie hij was.

Wat Nouwen onder ‘thuis’ verstaat, omschrijft hij mooi in zijn laatste dagboek: ‘Op Weg naar Huis’.

2. De gewonde heler

Nouwen was priester en afgestudeerd psycholoog. Die combinatie vind je terug in zijn werk en leven: iemand die zoekt naar heling van mensen, vanuit de relatie met Jezus. Een van Nouwens beroemdste boeken draagt de titel De gewonde heler. Dat is een uitstekende typering van hemzelf. Zijn boodschap, oprechte aandacht en aanwezigheid waren vaak helend voor mensen; maar hij was ook een gewond mens. Zijn leven lang worstelde hij met eenzaamheid en hunkerde hij naar verbondenheid en erkenning. Daarbij speelde zijn geaardheid een grote rol. Hoewel hij zich in het openbaar nooit uitgesproken heeft over zijn homoseksualiteit, heeft hij het er met vrienden vaak over gehad en stempelde de zoektocht naar intimiteit, diepe vriendschap en erkenning zijn leven.

Juist die diep doorvoelde zoektocht gaf hem recht van spreken

Andere wonden liep hij in zijn kindertijd op; hoewel hij zijn jeugd als een ‘veilige tuin’ omschrijft, ervoer hij weinig bevestiging en erkenning van met name zijn vader. Hun relatie nam soms bijna de vorm van een intellectuele concurrentiestrijd aan. Ook daaruit volgde een soms ongezonde hunkering naar erkenning.

Maar juist die diep doorvoelde zoektocht gaf hem recht van spreken. Nouwens soms bijna dwangmatige verlangen naar liefde dreef hem naar de Bron van liefde: Jezus Christus. Zo kon hij anderen naar die Bron leiden. Nouwens onzekerheid over zijn kunnen, reputatie en keuzes dreef hem naar de Zekerheid die hij, worstelend, vond in Jezus. In zijn boeken, preken en ontmoetingen deelde hij van die kwetsbare zoektocht, en hielp hij mensen zo hun zekerheid in Jezus te vinden. Zoals hij zelf in De gewonde heler schrijft: “De grote illusie van leiderschap is de gedachte dat mensen uit de woestijn kunnen worden geleid door iemand die daar nooit geweest is” (vertaling PJR).

Hoewel het boek al bijna 50 jaar oud is, is ‘De gewonde heler’ nog steeds een sterk pleidooi voor kwetsbaarheid en wederzijdsheid in pastoraat en hulpverlening.

3. De drukke mysticus

Mysticus is een wat beladen benaming, maar typeert Henri Nouwen uitstekend: iemand die leeft vanuit het geheim van Christus; wat Paulus het mysterie van het evangelie noemt. Dat kreeg bij hem vorm in een sterk persoonlijk gebedsleven. Iedere dag nam hij de tijd om stil te worden voor God, meestal in zijn eigen, persoonlijke gebedskamer – niet meer dan een kast. En iedere dag gebruikte hij de eucharistie. Voor hem, als rooms-katholiek priester, was dat het geestelijk voedsel dat hij nodig had. In zijn boeken komt hij vaak over als een diepe, meditatieve denker.

Vrienden hadden moeite hem bij te houden

Maar Henri Nouwen was ook iemand die niet stil kon zitten. Zijn vriend Jim Wallis zei: “Henri bepleitte een contemplatieve kalmte die hij bij zichzelf maar moeilijk kon vinden.” Die onrust nam zulke vormen aan, dat hij zelfs op retraite in het klooster de abt ervan kon overtuigen een telefoon in zijn kamer te zetten, zodat hij met zijn vrienden overal op de wereld kon bellen. Henri had zo veel energie en kon zó enthousiast worden, dat vrienden moeite hadden hem bij te houden. “Als Henri het kantoor binnenkwam, vulde de ruimte zich met zijn energie,” zegt zijn secretaresse Kathy Christie in de Nouwen-biografie Portret van een eenzame mysticus. Maar “als iemand bij Henri kwam met een probleem, dan was hij volledig gefocust. Hij kon helemaal inzoomen op wat die persoon dwarszat en bezat de gave om dan volledig bij die persoon te zijn.”

Dat Nouwen zowel voor zijn lezers als voor zichzelf schrijft, wordt duidelijk in het boek ‘Hier en Nu. Leven door de Geest’, waarin hij beschrijft hoe je met God kunt leven door je niet te laten gijzelen door het verleden of de toekomst.

4. De inclusieve radicaal

“Jezus volgen is zo indrukwekkend, omdat het op een vanzelfsprekende manier radicaal is. Het laat zien dat de logica van het christelijk geloof een fundamentele breuk betekent met wat in onze samenleving geldt,” schreef de Nederlandse theoloog Erik Borgman bij het onlangs verschenen boek Jezus volgen. En inderdaad: in de boeken van Henri Nouwen gaat het verrassend vaak over compromisloos Jezus volgen, zelfverloochening en lijden om Christus’ wil – tot frustratie van sommigen van zijn studenten bij Harvard, die gingen steigeren als hij het over zelfverloochening had. Het leverde nogal eens levendige discussies in de collegezaal op.

Die boodschap maakt hem ook populair bij niet-christelijke lezers

Maar radicaliteit betekende voor Henri Nouwen vooral ook inclusiviteit: in het Koninkrijk van God is ruimte voor iedereen, juist voor de minsten. Al tijdens zijn studietijd in Amerika, in de jaren ’60, liep hij mee met Martin Luther King in de beroemde burgerrechtenmars naar Selma. En ook later maakte hij zich hard voor burgerrechten; bijvoorbeeld door een tijd in Bolivia en Peru door te brengen onder de armsten en zich daarna in de Verenigde Staten voor hen in te zetten. Dat uitte zich bij hem niet zozeer in politiek activisme, maar in het preken en leven van een radicaal volgen van Jezus. Door te ervaren hoe geliefd wij zijn in Christus, kunnen we anderen accepteren en liefhebben. Die boodschap maakt hem ook populair bij niet-christelijke lezers; ondanks (of misschien wel dankzij) zijn heldere boodschap waarbij Christus centraal staat.

In Latijns-Amerika hield Henri Nouwen een dagboek bij, dat uitkwam als ‘Gracias’. Het is in Nederland tweedehands verkrijgbaar.

5. De eenzame vriend

Henri Nouwens goede vriend Michael O’Lauglin, die een korte biografie over hem schreef, verbaasde zich erover hoe snel Nouwen diepe vriendschappen kon aangaan. Overal ter wereld had hij mensen met wie hij wezenlijke verbindingen was aangegaan. Toch voelde hij zich vaak eenzaam, en kon hij van vrienden veel bevestiging vragen of zelfs claimend zijn.

Soms lijkt het alsof er geen ontkomen is aan het diepe gevoel van afwijzing

Op een dieptepunt in zijn leven, nadat een hechte vriendschap met iemand bij de Ark-gemeenschap stuk was gelopen op Nouwens intense vraag om bevestiging, schreef hij aan Michael: “Ik ervaar nog steeds veel duisternis en wanhoop. Soms lijkt het alsof er geen ontkomen is aan het diepe gevoel van afwijzing, twijfeling aan mezelf en verlatenheid. Ik hoop en bid dat deze crisis mij een dieper en sterker geloof in Jezus brengt. Bid voor mij.”

Wellicht is de meest bijzondere vriendschap van Henri Nouwen die met Adam Arnett. Henri was de persoonlijk verzorger van deze jongeman, die door zijn handicap niet zelf kon lopen, praten, eten, wassen of zich kon kleden. Adam verplichtte hem geduld te hebben en rust te nemen; er was geen sprake van concurrentie of strijd, maar van een onvoorwaardelijke overgave en verbondenheid. En zo liet Adam in zijn kwetsbaarheid iets van Jezus zien. Nouwen leerde dat God niet de God is van de intellectuelen, de sprekers, de priesters; maar dat Jezus zichtbaar wordt in ieder mens. Hij schrijft: “Het is mijn gelovige overtuiging dat Adam een hart had waarin het Woord van God woonde, stil en heel nabij. In alle uren die we samen hebben doorgebracht, heeft Adam me laten ontdekken waar God intiem verblijf hield en betekenis gaf aan zijn en mijn mens-zijn.”

In het boek ‘Adam – een vriendschap’ omschrijft Henri Nouwen prachtig hoe deze relatie hem dichter bij het hart van Jezus bracht.

Beeld: Frank Hamilton

Geschreven door

Pieter-Jan Rodenburg

--:--