Ga naar submenu Ga naar zoekveld

De evolutie van onze Koninginne- en Koningsdagen

Van wuiven op het bordes tot wc-potten werpen

Als je de Koninginne- en Koningsdagen van de afgelopen decennia tegen het licht houdt, springen scherpe contrasten in het oog. Stond Juliana nog - letterlijk - boven het volk tijdens ‘brave’ bloemendefilés, tegenwoordig schudden de Oranjes fans de hand en doen ze zelfs mee met wedstrijdjes wc-pot gooien (waar Willem-Alexander later overigens spijt van had). Een korte terugblik.

Deel:

‘Juliana wilde wat dichter naar het volk toe gaan’

“Elke koningin en koning gaf en geeft eigen accenten aan deze feestelijke dagen,” zegt Blauw Bloed-redacteur Arjan Mitzer. “Bleef de burger nog op afstand in de tijd van Wilhelmina, wat trouwens ook paste bij die tijd, Juliana wilde wat dichter naar ‘het volk’ toe gaan. Zij en Bernhard zijn in 1949 begonnen met het defilé op 30 april, in eerste instantie alleen nog voor de Oranjeverenigingen uit Baarn en Soest. Een sliert van mensen trok daarbij langs de trappen van Soestdijk, terwijl Juliana hen toewuifde vanaf het bordes.
 

Koninginnedag Juliana Bernhard bordes kinderen

Oudere Visie-lezers kunnen zich de Koninginnedagen onder haar nog wel voor de geest halen. Ik zeg altijd: de herinnering maakt zoet. Want mensen denken altijd dat het van die leuke dagen waren, maar als je de opnames van toen terugkijkt, duurt het ver-schrik-ke-lijk lang en is het eigenlijk ontzettend saai. Maar ja, in die tijd wist je niet beter.”

Het was, benadrukt Arjan, prins Bernhard die vond dat het koningshuis meer zichtbaar moest worden. “Hij filmde en fotografeerde bijvoorbeeld ook zelf, en zorgde ervoor dat die beelden de wereld ingingen.”

De monarchie hing destijds aan een zijden draadje

Tussen 1934 en 1937 waren Wilhelmina en Juliana de enige twee leden van het Huis van Oranje. “Dus de monarchie hing destijds aan een zijden draadje. Maar eind jaren 60 kreeg je – je ziet het terug op de beelden – een ‘explosie’ van kleinkinderen en werd het een gezellige boel op het bordes. De kinderen schikten de bloemen en iedereen leek tevreden.”

Dat het ook achter de voordeuren van de Oranjes weleens hommeles was, bleek in 1973 wel heel duidelijk: het jaarlijkse defilé werd zelfs met een uur ingekort. “Dit betekende dat heel veel mensen opeens niet meer langs konden lopen. Als je op de gezichten van Juliana en Bernhard let, zie je het meteen: die staan op onweer.”

(Tekst loop door onder de video)

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

‘Beatrix’ keuze betekende een breuk met het verleden’

Heel Nederland hing op 30 april 1980 aan de buis, om getuige te zijn van een historisch moment: Juliana nam afstand van de troon en droeg het koningschap over aan haar oudste dochter, Beatrix.

Koninginnedag Beatrix kleedjesmarkt kinderen ANP

Dat nieuwe bezems ook in het Huis van Oranje schoon vegen, bleek het jaar daarop. Op Koninginnedag 1981 gebeurde iets tot dan toe nieuws: de koningin trok de 30e april het land in. Een opmerkelijke keuze, stelt Arjan. “Dat ze niet op het bordes ging staan, zoals haar moeder, betekende een breuk met het verleden. Beatrix wilde ónder de mensen komen. Ze bezocht, net als de jaren daarop, twee plaatsen, te beginnen met Veere en Breda. Ze liep langs de mensen en een enkeling schudde ze de hand. Zoals de voorzitter van de plaatselijke gymnastiekvereniging, die daar een demonstratie gaf. Daar glimlachen we nu om, maar goed: tijden veranderen.”

Beatrix liep er wel heel sterk als ‘de vorstin’,

Als hij met zijn eigen tv-makersblik naar de 30 aprils van toen kijkt, verbaast hij zich over hoe ‘rommelig’ het er destijds aan toeging: terwijl nu alles strak en goed georganiseerd is, liep alles en iedereen nog door elkaar. “Ontzettend leuk om te zien: men moest de verslaglegging van zo’n Koninginnedag nog helemaal uitvinden. Dan hoor je in zo’n tv-uitzending bijvoorbeeld mededelingen als: ‘In verband met de lengte van de kabels kunnen we het komende halfuur niet live uitzenden.’”

Wat ook opvalt, is dat de ‘actie’ nogal beperkt bleef. “Beatrix liep er wel heel sterk als ‘de vorstin’, met haar familie achter haar, en het programma was zo’n beetje dit: zaklopen, koekhappen en zingende kinderen. Voor Blauw Bloed moet ik er weleens doorheen om in het tv-archief een bepaald shot te vinden, maar dan denk ik: het duurt maar en het duurt maar… Dat heeft Beatrix overigens wel heel lang volgehouden, tot en met 2012.”

‘De Koningsdagen onder Willem-Alexander zien er heel anders uit’

In 2013 werd de jaarlijkse feestdag voor het laatst op 30 april gevierd, als Koninginnedag. Sinds 2014 spreken we van Koningsdag, en die vieren we drie dagen eerder: op 27 april. “In 2015 begonnen de echt nieuwe Koningsdagen onder Willem-Alexander, en die zien er heel anders uit,” blikt Arjan terug. “Willem-Alexander en Máxima kiezen ervoor om nog veel dichter dan Beatrix bij de mensen te komen. Je ziet dat zij ervoor kiezen hele rijen mensen langs te lopen en spontaan handen te schudden.”

Best apart, op je verjaardag zo’n heikel punt behandelen

Een ander kenmerkend verschil is dat de dag zelf veel eigentijdser is én thematisch wordt opgetuigd. “Bij de eerste Koningsdagnieuwe-stijl, in Dordrecht, was water de rode draad in het programma. Soms zie je dat de keuze op een actueel onderwerp valt, zoals de aardbevingen in Groningen. Best apart natuurlijk, om op je verjaardag zo’n heikel punt te behandelen. Groningen was ook wel een beetje saai. Heel anders dan bijvoorbeeld Zwolle en Amersfoort. Die schieten er wat mij betreft ver bovenuit. Inventief, veel snelheid, met leuke en eigentijdse onderdelen in het programma. Dan zie je dat zo’n Koningsdag helemaal bij de tijd wordt gehaald.”

(Tekst loopt door onder de video)

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Ook tijdens de coronacrisis, die vorig jaar een spaak in het Koningsdag-wiel stak, zorgden de Oranjes ervoor dat ze – in de geest van Bernhard – zichtbaar bleven: Willem-Alexander, Máxima en hun dochters lieten voor de camera zien hoe zij thuis Koningsdag vierden, en gingen digitaal in gesprek met deze en gene.

“Dat was natuurlijk een noodgreep,” zegt Arjan. “Gelukkig is er dit jaar al meer mogelijk. Ik kan me voorstellen dat Willem-Alexander blij is dat hij en zijn gezin in ieder geval weer ergens – al is het dan op een geheime locatie in Eindhoven – lijfelijk aanwezig kan zijn. Want hij voelt wel aan: een koning hoort bij zijn volk te zijn.”

Blauwbloed.eo.nl

Beeld: ANP, Hollandse Hoogte en Nationaal Archief

Het foefje van Dick Passchier
Sinds medio jaren 50 werd dat jaarlijkse defilé ook op televisie uitgezonden, met enkele jaren commentaar van de populaire NCRV-presentator Dick Passchier. Arjan: “Vanaf 1966 kwamen er steeds meer jonge prinsjes bij op Koninginnedag. Er was geen touw aan vast te knopen van wie is nou wie, maar daar had Passchier een foefje voor als hij twijfelde. Bij de close-up van een prinsje op het bordes zei hij tegen de kijkers: ‘Wie dat is, weet u zelf wel…’”

Geschreven door

Gert-Jan Schaap

--:--