Vier Pesach met deze recepten
Een viergangenmenu voor een sedermaaltijd vol symboliek
Pesach en Goede Vrijdag hebben meer overeenkomsten dan je in eerste instantie zou denken. Joden vieren met Pesach namelijk de bevrijding uit Egypte; christenen gedenken op Goede Vrijdag Jezus’ lijden en sterven – en daarmee hun bevrijding uit de slavernij van de zonde. Als christen kun je dat net als de joden met al je zintuigen beleven. Proef Gods verlossing!
De sedermaaltijd is het startsein voor het eeuwenoude Feest van het Ongedesemde Brood, beter bekend als Pesach. Dit feest duurt een week en valt ongeveer in dezelfde tijd als het christelijke paasfeest. Al in het Bijbelboek Exodus stelt God het pesachfeest in. Sindsdien herdenken joden elk jaar de uittocht uit Egypte.
De pesachmaaltijd zit vol symboliek die ook voor christenen waardevol is. Daarom stelde kookdominee Han Wilmink voor Visie een speciaal viergangenmenu samen voor Goede Vrijdag (of Pasen), gebaseerd op de joodse pesachmaaltijd.
Lees ook: Alles over de symbolen van de Joodse sedermaaltijd
Dit ligt er op de sederschotel
Tijdens de maaltijd staat er een ‘sederschotel’ op tafel. Op de schotel liggen de volgende symbolische ingrediënten:
- Een lamsbotje. Dit herinnert aan het bloed van het lam. Door het bloed op de deurposten te smeren, ging de tiende plaag aan de Israëlieten voorbij. Ook wij zijn door Jezus’ bloed gered.
- Bittere kruiden, bijvoorbeeld mierikswortel. Dit symboliseert de bitterheid van het lijden in slavernij.
- Groene kruiden als selderij en peterselie gedoopt in zout water. Het symboliseert de tranen van hen in slavernij. Groene kruiden staan ook voor nieuw ontkiemend leven.
- Een ei. Het teken van breekbaarheid, maar ook van nieuw leven.
- Charosset, een mengsel van gemalen vruchten, noten, kaneel en zoete wijn (het recept komt later in dit artikel). Dit herinnert aan het leem waarmee de slaven in Egypte stenen moesten maken.
Eerste gang: uittocht uit de slavernij (van de zonde)
In Exodus 12 geeft God de opdracht om jaarlijks het Pesachfeest te vieren, als een ‘voorschrift voor alle komende generaties’. Het feest wordt gevierd in de maand nissan – dat valt meestal rond april. Volgens de joodse kalender begint het jaar met deze maand, als teken van een nieuw begin.
In de avondschemer op de 14e nissan wordt het paaslam geslacht, dat nog diezelfde avond in de oven wordt geroosterd en gegeten met de ongezuurde broden tijdens de sedermaaltijd.
Het is mooi om tijdens deze eerste gang het verhaal van de uittocht uit Egypte te lezen en te beseffen dat deze geschiedenis voor ons allemaal geldt. Net als Abraham, trok Mozes door de woestijn om het Beloofde Land te bereiken. Zo worden ook wij door Jezus bevrijd uit de slavernij en opgeroepen om uit te gaan. Dwars door beproevingen heen, mogen we proeven van Gods beloftes en uiteindelijk het Beloofde Land ingaan.
Drinken: Tijden de sedermaaltijd worden vier bekers wijn gedronken, maar dit kan natuurlijk ook druivensap zijn. De eerste beker heet Yatsa, dat staat voor ‘uitleiden’.
Eten: Matses (ongezuurde broden) met bijvoorbeeld een notendip.
Lezen: De instelling van het Pesach en uittocht uit Egypte (Exodus 12).
Recept: Notendip (Dukkah)
Bereidingstijd: 15 minuten
Ingrediënten:
50 gr. sesamzaad
50 gr. amandelen (blank of bruin)
100 gr. blanke hazelnoten
2 el korianderzaad
2 tl fleur du sel of zeezout
paar draaien met de zwarte pepermolen
Keukengerei: Koekenpan, keukenmachine en (kruiden)vijzel
Bereiden:
1. Rooster het sesamzaad in een koekenpan (zonder olie). Beweeg de pan tot het zaad goudbruin kleurt en sommige zaadjes beginnen te springen. Laat afkoelen.
2. Doe hetzelfde met de hazelnoten en amandelen. Als de noten beginnen te glanzen (omdat ze olie afgeven), zijn ze klaar. Voeg ze bij het sesamzaad.
3. Rooster ongeveer een minuut lang de koriander en komijnzaadjes. Laat ze niet te donker kleuren! Laat ook dit weer afkoelen.
4. Pak de vijzel en kneus het korianderzaad en de komijn enigszins fijn. Voeg samen met het zout toe aan de afgekoelde noten en doe in de keukenmachine. Het mengsel moet een grof poeder worden, kleine stukjes noot mogen erin blijven zitten. Voeg naar smaak peper toe.
- Serveer de dukkah in een aardewerken schaaltje en zet er een kommetje met olijfolie en een schaal met warme in repen gesneden (ongedesemd) brood naast. Doop het brood in de olie en vervolgens in de dukkah.
- De dukkah blijft twee weken op smaak in een goed afgesloten pot. Gestrooid over salades en bepaalde warme (groente)gerechten is het ook heerlijk!
Tweede gang: bevrijding
Voorafgaand aan het pesachmaal wordt er in Joodse huishoudens grondig opgeruimd en gepoetst. Je mag geen enkel zuurdesem meer in huis vinden. Het begrip ‘voorjaarsschoonmaak’ danken we aan dit ritueel. Zuurdesem staat voor onreinheid en zonden. Het lam neemt de zonden op zich, daarom kan het lamsvlees niet samengaan met gerezen brood en eten we hier matses. Ook in je eigen leven kun je een voorjaarsschoonmaak houden. Welk verborgen ‘zuurdesem’ is er nog in je eigen hart te vinden?
Met Pasen denken wij aan Jezus’ sterven en opstanding, maar Pasen begint zelfs al bij Abraham. Toen Abraham zijn zoon Isaak moest offeren, volgde hij Gods bevel op en geloofde hij dat God Zelf in een offerlam zou voorzien (Genesis 22:8). Isaak ging met het brandhout de berg Moria op, Jezus ging later met het brandhout op zijn rug diezelfde berg op. Isaak had kunnen tegenspartelen toen zijn vader hem op het altaar legde, maar daar is in de Bijbel niets van te lezen. Net als Jezus gehoorzaamde hij zijn vader. Uiteindelijk voorziet God in een offerlam; een heenwijzing naar Zijn eigen eerstgeboren zoon.
Drinken: De tweede beker wijn heet Natsal, dat staat voor ‘bevrijden’.
Eten: Lamsgebraad of gekruide lamspiezen.
Lezen: Genesis 22 over Abraham en Isaak, en Matteüs 27:27-56: Jezus’ kruisgang.
Recept: Geroosterde kruidige lamsspiezen
Bereidingstijd: 15 minuten voorbereiding, wachttijd 1 uur, 30 minuten bereiding
Ingrediënten voor het vlees en de marinade:
1 kilo mals lamsvlees in blokjes van 2 á 3 centimeter (vet wegsnijden)
4 takjes verse tijm
2 el verse rozemarijnnaaldjes
½ kopje met peterselieblad (bij voorkeur de platte soort, dus geen krul)
3 teentjes knoflook
1/2 el grove pittige mosterd
½ - 1 tl kaneel
1 tl vers gemalen zwarte peper
3 el granaatappelsap en 1 el citroensap (of: 2 el granaatappelsiroop met 2 el citroensap, of 3 el citroensap)
3 el olijfolie
Ingrediënten voor het uienmengsel:
2 rode uien
1 kopje platte peterselie
2 tl sumak (verkrijgbaar bij de Middenoosten-specialist)
3 el pijnboompitten
2 tl honing
1 el olijfolie
zeezout
zwarte peper
(Niet uit Abrahams tijd, maar wel lekker pittig: 1 fijngesneden verse rode peper, zonder zaadjes)
Keukengerei:
Barbecue met houtskool of briketten
12 spiesen van metaal of van hout, of 6 grote spiesen
Bereiden:
1. Begin met de marinade: rits de tijm van de blaadjes, snijd de rozemarijnnaaldjes klein, evenals de peterselie. Hak de knoflook fijn. Meng dit in een flinke kom met de mosterd, kaneel, zwarte peper, granaatappelsap, citroensap en olijfolie. Gebruik geen zout, dat onttrekt teveel sap aan het vlees. Roer het vlees goed door de marinade en laat het een uur intrekken.
2. Maak de barbecue minstens 40 minuten van tevoren aan. Een te hete barbecue resulteert namelijk in zwart vlees. Als er een grijs laagje ontstaat op de houtskool, is de hitte-intensiteit optimaal.
3. Maak nu het uienmengsel. Snijd hiervoor de uien in mooie dunne ringen. Snijd de peterselie fijn en meng in een kommetje met de uien, pijnboompitten, sumakpoeder, honing en olijfolie. Voeg wat zeezout en evt. zwarte peper toe. Zet koel weg.
4. Inmiddels gloeit de barbecue. Rijg de blokjes vlees aan de spiesen en rooster de spiesen aan elke kant ongeveer 3 minuten. Het vlees moet niet te gaar en droog worden. De brochettes mogen een beetje rozé zijn vanbinnen. Rooster het brood lichtjes op de barbecue.
- Serveer de warme spiesen op een platte schaal, met het uien/sumak-mengsel en brood (pitabrood smaakt er ook heerlijk bij).
Derde gang: verlossing
Jezus werd voor ons als offerlam geslacht op de 14e van de maand nissan. Bij de sedermaaltijd verbeeld je dit door drie matses in een linnen doek met drie vakken klaar te leggen. Volgens orthodoxe Joden staan deze drie matses voor Abraham, Isaak en Jakob. Voor mensen die de Messias kennen, zijn ze een synoniem voor de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. De matses hebben lijnen en gaten, die herinneren aan de striemen en wonden van Jezus in Zijn lijdenstocht.
Neem de matses uit de doek en breek de middelste matse. Verpak die vervolgens opnieuw in de linnen doek en verstop in huis. De kinderen mogen de gebroken matse zoeken. Geen paaseieren zoeken dus, maar matses! Het kind dat de matse vóór het einde van de maaltijd heeft gevonden, mag met zijn of haar vader onderhandelen over het cadeau dat hij hiervoor zal krijgen. Daarna moet het kind nog precies 50 dagen wachten op het cadeau. Dan is het Pinksteren: God liet Zijn belofte in vervulling gaan door de Heilige Geest te sturen.
Drinken: De derde beker wijn heet ‘Ga’al’: ‘loskopen’. Jezus dronk deze beker niet tijdens het Pesachmaal. Hijzelf symboliseert deze beker.
Eten: Iets zoets dat staat voor verlossing, bijvoorbeeld de Charosset, die ook op de sederschotel ligt.
Lezen: Matteüs 27:57-66: Jezus wordt in linnen gewikkeld en in het graf gelegd.
Recept: Charosset
Bereidingstijd: 10 minuten
Ingrediënten:
3 stevige rode appels
100 gr walnoten
1,5 tl kaneel
5 el zoete rode port of pesachwijn
1 el honing
beetje citroensap
Keukengerei: Grove rasp
Bereiden:
Snij de appels in vieren (schillen hoeft niet) en verwijder het klokhuis. Rasp ze en meng met de overige ingrediënten tot een brij. Zet de kom tot gebruik afgedekt in de koelkast.
Vierde gang: opstanding!
Nu je de diepgang van het lijden en sterven van Jezus gelezen en geproefd hebt, is de vreugde over het nieuwe leven dat God wil geven des te dieper. Vier je het feest van bevrijding en hoop mee? Tijdens de sedermaaltijd wordt het Hallel gezongen – Psalm 113 tot Psalm 118. Na deze lofzang ging Jezus op weg naar de Olijfberg (Marcus 14:26).
De vierde beker wijn symboliseert niet voor niets het aannemen van de verlossing die Jezus geeft. Eieren staan symbool voor nieuw leven en daarom is het mooi om de maaltijd af te sluiten met een feestelijke paastaart.
Drinken: De vierde beker, Lagach, dat staat voor ‘aannemen’.
Eten: De hartige paastaart is een feestelijke en smakelijke aanrader! Minder bewerkelijk zijn de Joods-Romeinse eieren.
Lezen: Matteüs 28 over de opstanding, of Psalm 118.
Recept: Italiaanse paastaart
Bereidingstijd: 20 minuten bereiding, 30 minuten wachten, 1 uur in de oven
Italianen uit de landstreek Liguria hebben veel typische gerechten voor de paastijd. Neem bijvoorbeeld deze paastaart: erg lekker en vol prachtige symboliek. De Italianen eten de taart met verschillende vullingen, zoals jonge snijbiet, venkel, artisjokken of (wilde) spinazie.
Als je echt de traditie wil volgen, maak je de bodem en het deksel van filodeeg in 33 laagjes – één voor elk levensjaar van Jezus. In dit recept gebruiken we gewoon korstdeeg. Ook deeg voor hartige taart of bladerdeeg uit de diepvries is prima. In het deegdeksel kun je typische paassymbolen kerven zoals een kruis en het Ichthusteken.
Er gaan ook drie hele eieren in de vulling, die verwijzen naar de opstanding van Jezus (‘ten derde dage opgestaan’) én naar de Drie-eenheid (Vader, Zoon en Heilige Geest).
Ingrediënten:
500 g korstdeeg of bladerdeeg uit de diepvries
1 kg wilde spinazie (is steviger en heeft meer smaak, verkrijgbaar bij de Midden-Oosten-specialist of natuurvoedingswinkel. Kun je nergens wilde spinazie vinden, dan kom je er ook uit met gewone Hollandse spinazie)
4 el olijfolie
2 fijngesneden middelgrote uien
2 teentjes fijngehakte knoflook
1 tl gemalen piment (of ½ tl kruidnagelpoeder en ½ tl vers gemalen nootmuskaat)
100 g gedroogde tomaten in olie: uitgelekt, in kleine stukjes gesneden
1 klein kopje zwarte ontpitte olijven, in kleine stukjes gesneden
200 g verkruimelde verse geitenkaas, is in Italië gebruikelijk
100 g vers geraspte oude (boeren)kaas
7 grote eieren
3 el rauwe rijst (neemt het vocht van de spinazie op. 4 el paneermeel kan ook)
zout en peper
boter om in te vetten
Keukengerei: Deegroller, springvorm (28 cm, 24cm kan eventueel ook), grote pan (voor spinazie)
1. Verwarm de oven voor op 180 graden
2. Maak het korstdeeg volgens de aanwijzingen op de verpakking en laat een ½ uurtje rusten. Kneed het deeg nog even door en rol het met een deegroller uit tot een flinke lap. De lap moet groot genoeg zijn om bodem en wanden te bedekken en voor een ‘deksel’ bovenop. Gebruik de springvorm om de bodem en het deksel uit te snijden, het restant kun je gebruiken voor de wanden. Bekleed de met boter ingevette springvorm en druk met je vingers het deeg stevig in de vorm. Zorg voor een goede aansluiting om lekken te voorkomen.
3. Nu de vulling: was de spinazie en snij in repen als je grootbladige wilde spinazie gebruikt. Verhit 2 el olijfolie in een ruime pan en stoof al roerend de spinazie 2 minuten tot deze geslonken is. Laat de spinazie goed uitlekken in een fijnmazige vergiet en druk er zoveel mogelijk vocht uit.
Bak vervolgens de ui glazig in 2 el olijfolie, roer er de knoflook en de piment door en bak even mee tot de kruidige aroma loskomt. Meng de uitgelekte spinazie met het ui/knoflook/piment-mengsel, de in kleine stukjes gesneden gedroogde tomaat en olijven, de geitenkaas en de geraspte kaas. Voeg zout en peper naar smaak toe. Roer er dan 3 geklutste eieren door met de rijst. Goed mengen!
4. Pak het bakblik met deegvulling en het deegdeksel. Klop een ei los en strijk de helft hiervan over de bodem. Je hebt nu nog drie hele eieren over en een ½ geklutste. Schep ¾ van de vulling in het bakblik met deeg en strijk glad. Maak met een lepel drie kleine kuiltjes in de vulling en breek hierin voorzichtig de drie overgebleven eieren. Verdeel de rest van de vulling hier voorzichtig overheen en strijk glad. Leg het deegdeksel hierop en bestrijk met het restant ei.
5. Je kunt figuren in het deksel kerven, bijvoorbeeld een kruis in het midden of de vorm van een ichthusvis. Met een restje deeg kun je er ook een kruis opplakken. Bak de taart ruim 1 uur in de onderste helft van de oven. Geef zo nodig wat extra onderwarmte. Steek ter controle een satéprikker in het midden van de taart. Komt die er mooi droog (zonder vloeibaar ei) uit, dan is de taart gaar. Laat de taart even afkoelen voordat je hem aansnijdt. Paasheerlijk!
Samen Pesach vieren
Hans Riphagen vierde de sedermaaltijd voor het eerst met zijn gemeentekring. Hij vertelt: “Iedereen had een recept gekregen; ik heb Joods-Romeinse eieren gemaakt. Op de avond zelf vertelden we elkaar over de betekenis van onze gerechten en ik moet zeggen dat het verrassend lekker was. Het was erg bijzonder om dit feest met elkaar te proeven en te beleven.”
Susanne Messelink werd bij haar zus uitgenodigd voor de paasmaaltijd. “Ik hoop dat we het dit jaar weer doen,” zegt ze. “Het was inhoudelijk goed en het eten was onverwacht lekker. Je wordt met elkaar stilgezet bij de diepe betekenis van Pasen, zeker omdat je ook verschillende bijbelgedeeltes met elkaar leest.”
Voorganger Don van den Brandt: “Deze maaltijd is een hoogtepunt voor ons gezin, zeker ook voor de kleinkinderen. Hoe dieper je in de Bijbel duikt, hoe meer heenwijzingen naar Jezus je samen ontdekt. Zo Pesach vieren, is inhoudelijk heel rijk.”
