Theoloog Dorina Nauta over Pasen: ''U zij de glorie' zit ook in kleine dingen'

Daar stond ze. In een hutje van klei met een rieten dak erop, ergens op het platteland van Oeganda. Dorina luisterde aandachtig naar de lokale verloskundige Betty, die over haar werk vertelde. In plaats van een stethoscoop gebruikte zij een toeter, waarmee ze naar de hartslag van de baby’s kon luisteren. Er was geen auto in het stoffige dorpje en maar één fiets, terwijl de dichtstbijzijnde medische post twee dagen verderop lag. Maar vol trots vertelde deze Afrikaanse hoe zij al jarenlang zwangere vrouwen hielp bij hun bevalling. De namen en de geboortedata van alle kinderen noteerde ze nauwgezet in een schriftje.

God wil hoop, herstel en leven brengen in deze wereld

Oude bananendoos

“Op een dag hielp zij een baby ter wereld die met nog geen dertig weken werd geboren, dus veel te vroeg,” vertelt Dorina. “Ze liet ons zien hoe ze, met de schaarse middelen die ze had, een couveuse voor dat kwetsbare kindje maakte. Ze pakte een oude bananendoos, stopte er twee flesjes in waarin ze heet water goot, en daaroverheen drapeerde ze een dekentje.”
Dorina valt eventjes stil: in gedachten is ze weer helemaal terug in Oeganda, dat ze in 2019 met een groep kerkleiders namens Tearfund bezocht. “Deze gepassioneerde vrouw laat iets zien van wat Pasen voor mij ten diepste betekent: God wil hoop, herstel en leven brengen in deze wereld. En daarvoor wil Hij de middelen inschakelen die wij hebben – hoe weinig die in onze eigen ogen misschien ook voorstellen.”

Askruisje

We ontmoeten elkaar op een voorjaarsachtige dinsdagmiddag, eind februari. Met echtgenoot Matthijs en hun twee kinderen – een jongen van 3 en een meisje van 10 maanden – bewoont Dorina een modern hoekhuis in de Utrechtse wijk Zuilen. Hun woonkamer bevindt zich op de eerste verdieping.

We zitten op dit moment nog volop in de veertigdagentijd. Wat betekent deze periode van toeleven naar Pasen voor jezelf?
“Ik gebruik deze weken altijd om er bewuster naartoe te leven. Door echt stil te staan bij het lijden, kun je zoveel meer uitkijken naar Pasen, is mijn ervaring. Maar eerlijk gezegd doe ik er dit jaar niet veel aan; tijdens deze lockdown lukt het me gewoon niet goed om tijd apart te zetten voor bezinning en rust. Ik heb alleen een askruisje gehaald op Aswoensdag.”

Waarom haal je als protestantse gelovige een askruisje?
“Vorig jaar, toen ik dat voor het eerst deed, vond ik dat zó’n bijzonder moment. Ik weet niet eens meer precies hoe ik toen op het idee kwam. Het is een prachtig gebruik uit de katholieke traditie, om stil te staan bij je eigen sterfelijkheid en het lijden als het ware echt te ervaren. Ik heb eerst de onlineviering vanuit de Pauluskerk gevolgd, hier in Utrecht. Wat me raakte, waren woorden in het gebed; de priester bad dat er ruimte mag komen voor leven en verrijzenis in jezelf. Dat vond ik zo mooi, want ik verlang ernaar dat de opstandingskracht van Christus zichtbaar kan worden in mij, in mijn eigen leven. En ergens hoort daar een besef van je eigen sterfelijkheid bij. Het is niet míjn opstandingskracht, maar de Zijne. Na die viering ben ik op de fiets gestapt om – mondkapje mee – een kruisje te halen. Normaal krijg je zo’n kruisje op je voorhoofd getekend, maar dit jaar strooide de priester as over mijn hoofd. Vermoedelijk in kruisvorm, maar dat kon ik uiteraard niet controleren.”

Knisperende paastakken

“Wij zijn het als protestanten zo gewend om met ons hoofd te geloven,” peinst Dorina. “Mij helpt zo’n tastbaar ritueel, waarbij al je zintuigen betrokken zijn. Je voelt – normaal gesproken – dat iemand een kruisvorm op je huid tekent; je ruikt de olie, je hoort het knisperen van de uitgedroogde paastakken van het jaar ervoor, die ze tot as verbranden… Voor mij zit daar zo’n rijke symboliek in. Het helpt me om iets te beleven met je lichaam waar je nauwelijks woorden aan kunt geven.”

Op Twitter schreef je vorig jaar na jouw eerste Aswoensdag-viering: “Veel ruimte om met mijn zintuigen stil te staan bij ‘Niet langer ik leef, maar Christus leeft in mij’.”
Dorina knikt. “Dat vind ik zo’n mooi zinnetje van Paulus als het gaat om de betekenis van Pasen. Net als die tekst uit Handelingen 17:28: ‘In Hem leven wij, bewegen wij en zijn wij.’ Dat zijn zinnen waar ik lang op kan kauwen. Er is er nog eentje, uit Filippenzen geloof ik.”

Dat vind ik zo’n mooi zinnetje van Paulus

'Pasen gaat júíst om het nu'

Ze raapt een kleurrijk notitieboekje van tafel, bladert door haar aantekeningen. “O ja, deze: ‘Ik wil Christus kennen en de kracht van Zijn opstanding ervaren, ik wil delen in Zijn lijden en aan Hem gelijk worden in Zijn dood, in de hoop misschien ook zelf uit de dood op te staan.’ Filippenzen 3, vers 10 en 11. Dat zijn teksten die echt over ons leven gaan, over het lijden en tegelijk over Christus’ opstandingskracht, juist ook ín dit aardse leven.”

Dus het gaat met Pasen niet alleen om hoop voorbij de horizon van dit leven?
"Het gaat júíst om het nu. Als ik aan opstanding denk, word ik blij van de momenten dat iets daarvan al zichtbaar wordt, als ik een soort glimpen van Gods koninkrijk zie. Dat koninkrijk wordt pas ten volle zichtbaar als Jezus terugkomt, maar het is er net zo goed hier en nu al en heeft te maken met mijn gewone, alledaagse leven.”

Herstel en hoop

Zo’n ‘glimp’ kan van alles zijn, geeft ze aan. “En misschien begint het voor mij wel gewoon bij je ogen daarvoor open hebben. Vanmorgen las ik bijvoorbeeld een verhaal over een van onze projecten bij Tearfund, ‘Eco bricks’, met jongeren in Oeganda. Daarbij wordt ingezameld afval omgesmolten tot bouwstenen, waar allemaal nieuwe dingen van worden gemaakt, zoals doorzichtige ‘coronaschermen’ voor een ziekenhuis. De helft van die jongeren heeft een beperking, maar zij kunnen zich op deze manier ontwikkelen en een bijdrage leveren. Fantastisch! Je gebruikt iets van afvalmateriaal én helpt jongeren die nergens anders kunnen werken. Dit heeft dus te maken met herstel en hoop. Daarin wordt voor mij een glimp van Gods koninkrijk zichtbaar. Herstel, hoop en leven zijn voor mij sleutelwoorden als het om Pasen gaat.”

Kunnen die glimpen ook in ontmoetingen zitten?
“Absoluut! Zoals met die verloskundige in Oeganda en haar bananendooscouveuse; dat vind ik misschien nog wel het mooiste voorbeeld. Waarschijnlijk omdat ik zelf moeder ben, en inmiddels twee moeilijke bevallingen heb meegemaakt, waarbij ik veel bloed verloor. Alle hightech-middelen waarmee ik beide keren in het ziekenhuis was omringd, hebben mij – menselijkerwijs gesproken – misschien zelfs het leven gered. En als je dan zo’n vrouw ziet die met zo weinig middelen zo veel doet… Dat maakte op mij een onuitwisbare indruk.”

Niet alleen medegelovigen

“Maar,” zegt ze er vrijwel direct achteraan, “het hoeven niet alleen medegelovigen te zijn die je ontmoet en in wie je van die glimpen van het koninkrijk opvangt.” Ze kijkt even uit het raam, waarachter de daken van de wijk Zuilen zich scherp aftekenen in de middagzon. “Er is hier bijvoorbeeld een buurtwerker actief die ontzettend veel van mensen aan de onderkant van de samenleving houdt. Hij vécht voor hen. Hoewel hij geen christen is – daar hebben we het weleens over – zie ik iets van de liefde van Christus in hem, in de hoop en het herstel waar hij zich hard voor maakt.”

Ik zie iets van de liefde van Christus in hem

‘In alles zit een barst’

Al zolang ze zich kan herinneren, is Pasen voor Dorina het belangrijkste christelijke feest, geeft ze aan. “Wat ik er zo mooi aan vind, is dat het recht doet aan het lijden en de gebrokenheid in dit leven. En tegelijk is het zo ongelooflijk hoopvol. God geeft – soms ook dwars door het lijden heen – leven, licht en herstel. Als we, zoals nu in de lijdensweken, bewust stilstaan bij de rauwheid van het leven, is er toch dat hoopvolle verhaal, van hoe God het leven bedoeld heeft en hoe er herstel kan komen. Christus’ licht wordt soms op de donkerste plekken zichtbaar. Leonard Cohen zong: There’s a crack in everything, that’s how the light gets in (‘In alles zit een barst, zo komt het licht naar binnen,’ red.). Dat vat wat ik bedoel mooi samen. Een prachtige paastekst, toch?”

(Tekst loopt door onder deze video van Leonard Cohens 'Anthem')

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

‘Zie je Mij in die ander?’

Dorina, die een afgeronde hbo-studie theologie op zak heeft, schreef afgelopen september en oktober mee aan de jaarlijkse veertigdagenkalender van Tearfund. “Mooi om te doen,” blikt ze terug. “Ik heb mijn tanden gezet in de teksten voor de laatste week voor Pasen. Daarbij stond Matteüs 25 centraal, en meer in het bijzonder de ‘werken van barmhartigheid’, zoals het voeden van de hongerigen en het kleden van de naakten.”

Wat bleef je daar vooral van bij?
“Een van de dingen die er in Matteüs 25 voor mij uitspringen, is dat je zélf iets ontvangt in wat je voor een ander doet. Want Jezus zegt: ‘Wat je voor hen hebt gedaan? Dat deed je voor Mij.’ Blijkbaar kan ik in die naakte, of die hongerige, of die gevangene, iets van Hem zien. Dat bracht me bij deze vraag: hoe kunnen we in anderen Jezus, de Opgestane, ontmoeten? De ‘doelgroepen’ die Hij in dit hoofdstuk noemt, zijn mensen van wie wij vaak een messiascomplex krijgen: we willen hen helpen of ze iets geven, omdat zij dat nodig hebben. Maar dan blijft het bij eenrichtingsverkeer, terwijl Jezus de zaken omdraait: ‘Zie je Mij in die ander?’”

Wat je voor hen hebt gedaan? Dat deed je voor Mij'

Op een vuilnisbelt

“Die keren dat ik op reis was voor mijn werk, waren het juist de mensen van wie je het niet verwacht die je wat dat betreft stilzetten,” vervolgt ze. “Er zit zo’n enorme opstandingskracht in die mensen! Soms leven zij letterlijk op de puinhopen, of op een vuilnisbelt, en bezitten ze vrijwel niets. Of ze moeten opkrabbelen na een natuurramp. En toch hebben ze zo’n veerkracht en een leven in zich – daar kunnen wij met z’n allen in het rijke Nederland nog een puntje aan zuigen. Ik leer zo veel van Christus van hen.”

Geschept door een auto

Met een vlakke hand boven haar borst: “Ik kan naar zo’n verloskundige in Oeganda kijken en denken: zij heeft níks. En toch, zo’n premature baby redt het gewoon door haar liefdevolle zorg, en door haar inventiviteit: ze maakt gebruik van het weinige waarover ze beschikt. Toen ze daar zo trots en met zo veel expertise en passie over vertelde, dacht ik: wauw, wat een mooi mens ben jij… Dan kan ik wel denken: wij hebben jou iets te geven. Maar het is precies andersom: zij heeft mij iets te geven.”

Honger, naaktheid, gevangenschap: wat Jezus in Matteüs 25 noemt, heeft te maken met lijden en gebrek. Wat was jouw eigen eerste ervaring met de gebrokenheid van het leven?
Ze zakt terug in haar stoel, haakt een haarlok achter haar oor. “Dat was toen ik op de fiets werd geschept door een auto. Op m’n 22e, denk ik. Destijds was ik parttime assistent-predikant in de Kerk van de Nazarener in Haarlem, en daarnaast werkte ik bij een opticien. Na het werk stapte ik op de fiets om bij de predikant van die gemeente te gaan eten. Maar daar ben ik nooit aangekomen. Ik ben – hoorde ik achteraf – vól geschept door een auto, en met de ambulance naar het ziekenhuis gebracht. Van het moment zelf herinner ik me niets, dat is een gat in mijn geheugen. Na dit ongeluk heb ik nog jarenlang last gehad van hoofdpijn.”

'Die hoofdpijn blijft een kwetsbaar punt'

“Hoe erg? Elke dag, chronisch. Daar heb ik het moeilijk mee gehad, want ik kon niet meer wat mijn hoofd wilde. In diezelfde periode had ik ook een punt gezet achter mijn vorige relatie – we waren verloofd. Dus dat waren moeilijke jaren, waarin ik de grenzen heb gevoeld van wat ik fysiek aankan.
En die hoofdpijn blijft een kwetsbaar punt voor me. Het is veel beter geworden, maar ik kan niet meer alles wat ik zou willen. Dus de kwetsbaarheid van het leven: ik ben ermee bekend. Het heeft me trouwens ook veel gebracht.”

In welk opzicht?
“Die nare ervaring heeft mij geholpen beter naar mijn lijf te luisteren. Misschien dat ik daarom ook zo’n Aswoensdag zo intens kan beleven: mijn hele lichaam en al mijn zintuigen doen mee.”

Ik kan niet meer alles wat ik zou willen

‘Ik hóór het haar zingen’

Dorina tikt met een wijsvinger tegen de zijkant van haar hoofd. “Ik zat van jongs af aan altijd alleen maar in mijn koppie; misschien ook door mijn vrijgemaakte achtergrond, waarin veel nadruk lag op ‘de leer’, op dogma’s, op ons denken. Maar datzelfde koppie deed het op mijn 22e van het ene op het andere moment niet meer goed. Ik zie nog zo mijn broer verbaasd naar me kijken, in het ziekenhuis, toen ik iets vroeg. ‘Dorina,’ zei hij, ‘dat hebben we nu al vijf keer tegen je gezegd!’ Sinds het ongeluk is het voor mij veel meer hoofd en lichaam samen geworden. En dat is voor je geloofsleven uiteindelijk zoveel rijker.”

Welk lied zing je het liefst als het straks Pasen is?
“Het mooiste moment voor mij, aan het eind van de dienst op eerste paasdag, is als we samen U zij de glorie zingen. Dan denk ik altijd aan mijn oma – ze is een paar jaar terug overleden –, die het ook zo graag zong. En schiet ik eigenlijk standaard vol. Ik hóór het haar zingen. Sinds zij is overleden, heeft dat lied als het ware nog meer reliëf voor mij gekregen.
‘U zij de glorie’ gaat trouwens zeker niet alleen over straks, na dit leven. Ons hele leven, hier en nu, zou een ‘U zij de glorie’ moeten zijn. Ook in de kleine dingen, de keuzes die ik maak.”

Waar denk je bijvoorbeeld aan?
Glimlachend: “Het klinkt misschien wat suffig, maar ik gebruik bewust uitwasbare luiers, omdat die veel beter zijn voor het milieu. Als ik die vrolijke luiers aan de waslijn zie hangen, is dat voor mij óók een ‘U zij de glorie’. Want ik doe het als een soort aanbiddingslied voor God. Mijn leven, mijn werk, de keuzes die ik maak, de stappen die ik – met vallen en opstaan – zet: ik hóóp en bid van harte dat alles ten diepste een ‘U zij de glorie’ is.”