Papieren paradijs, debuutroman van Marlies Medema

Deze roman is eigenlijk een eerbetoon aan Anna, zegt Marlies, eindredacteur van Eva. “Het was in de 19e eeuw een privilege wanneer je als vrouw niet hoefde te werken. Maar daarmee leefde een domineesvrouw als Anna ook in de schaduw van haar man; hij had het voor het zeggen. Met dit boek wilde ik Anna een gezicht geven.”

Wie was deze vrouw?

Marlies deed inspiratie voor haar boek op tijdens een werkreis naar Suriname in 2019. Daar vertelde een gids over het graf van een Nederlandse domineesvrouw, dat een paar honderd meter van de oever van de rivier de Saramacca lag. Marlies: “Haar graf vormt een aandenken aan een mislukt kolonisatieproject. Dat intrigeerde mij. Wie was deze vrouw? En hoe was het voor haar om te emigreren naar een land dat ze niet kende?” Terug in haar hotelkamer startte Marlies meteen een zoektocht op internet. “Toen dacht ik al: wat zou het boeiend zijn om een verhaal te schrijven vanuit haar perspectief!”

Gezamenlijke hobby

Toen Marlies met het verhaal over Anna Pannekoek thuiskwam, was haar man Joost meteen enthousiast. Hij is een fervent geschiedenisliefhebber en duikt regelmatig met plezier diverse gemeentearchieven in. Zijn hulp en ervaringen kwamen goed van pas. Al snel ontdekte Marlies dat Anna in het eerste jaar van haar huwelijk met Arend van den Brandhof op een paar kilometer van Marlies’ huis had gewoond, in Schalkwijk. “Toen werd het helemáál interessant. Bovendien was het heel leuk om samen met Joost over dit onderwerp te praten.” Lachend: “We hadden ineens een gezamenlijke hobby, dat was nog nooit gebeurd! Samen gingen we naar Heelsum, waar ze was geboren, en we voerden talloze gesprekken over Arend en Anna. Anderen hadden natuurlijk geen idee waar wij het over hadden, maar dat maakte het ook zo leuk.”

Ongelofelijk in wat voor totaal andere wereld we nu leven

Niet de meest makkelijke echtgenoot

Gaandeweg kwamen Anna en Arend tot leven. Zo ontdekte Marlies dat Arend niet de meest makkelijke echtgenoot op aarde was, en concludeerde ze uit brieven dat Anna aanvankelijk helemaal niet op reis wilde. Maar Arend was een man die vooral aan zichzelf dacht en gewoon zijn zin doordreef, dus ze had geen keus. “De nazaten van de Van den Brandhofs hebben in 1950 anderhalve meter archief gedoneerd aan de Universiteit Leiden. Daar heb ik veel aan gehad. Maar er is helaas weinig documentatie van en over Anna. Alleen onder meer twee brieven die ze schreef aan Dirk, de zwager en jeugdvriend van Arend. Daaruit blijkt dat ze waarschijnlijk geen flegmatieke, kalme vrouw was. Het zal vast weleens gevonkt hebben in de pastorie. Ze kwam uit een ondernemersfamilie, haar vader was eigenaar van een aantal papiermolens. Zo ontstond er een beeld van wie Anna moet zijn geweest. Ik heb haar willen neerzetten als een vrouw die trouw blijft aan zichzelf, ongeacht de omstandigheden en ongeacht de nukken van haar man.”

Wat was de meest opzienbarende ontdekking die je deed tijdens je research?
Met een glimlach: “De grootste ontdekking kan ik niet noemen, want dan geef ik een belangrijke clou uit het verhaal weg. Ik kan wel zeggen dat die ligt bij de gebeurtenissen rond haar zwager Dirk. Iets anders wat ik opzienbarend vond, was een brief van Arend aan zijn schoonmoeder. Die had hij geschreven toen Anna niet meer leefde en het kolonisatieproject ten einde was. Een fascinerende brief, die laat zien hoe goed hij het had getroffen met zichzelf. Zijn schoonmoeder vraagt of hij bij hen langskomt als hij terug is in Nederland, en dan schrijft hij iets terug in de trant van: ‘Daar moet ik even over nadenken, want er zijn nog veel meer belangrijke mensen die mij willen zien.’ Die reactie is tekenend voor hem.”

Wat heb je zelf geleerd van dit verhaal?
“Veel! Om één ding te noemen: in het boek overlijdt de broer van Anna aan diabetes. Vlak voor deze roman uitkwam, bleek onze dochter ook diabetes te hebben. Toen realiseerde ik me eens te meer welke medische mogelijkheden we nu hebben en hoe die vaak levensreddend zijn. Had mijn dochter in de 19e eeuw geleefd, de tijd waarin Anna leefde, dan zou ze eraan zijn overleden. Nu, anno 2021, kan ze via haar telefoon haar bloed- en suikerwaarden in de gaten houden. Ongelofelijk in wat voor totaal andere wereld we nu leven!”

Smaakt dit boek naar meer?
“Zeker! Ik genoot zo ongelooflijk van het research- en schrijfproces, dat ik allerlei boeken ben gaan lezen over vrouwen uit de geschiedenis. Daarbij stuitte ik op het verhaal van een vrouw uit de Gouden Eeuw, in de tijd van de bestandstwisten tussen de remonstranten en de contraremonstranten. Daarover gaat mijn volgende boek. Het leuke is: het is een hobby geworden die ik kan uitoefenen op momenten dat het mij uitkomt. En,” zegt ze met een knipoog, “er is niemand die in mijn nek hijgt met een deadline.”

Beeld: RD, Anton Dommerholt