Waarom met oordelen niets mis is

Over stenen gesproken: bij de avondklokrellen vlogen ze kortgeleden nog door de lucht, richting de ME’ers en door winkelruiten. “Dit is het schuim der aarde, ik weet niet of ze de titel mens mogen krijgen,” tierde de Eindhovense burgemeester John Jorritsma, doelend op de relschoppers. ‘Straf dat tuig’, stond er op een spandoek voor een geplunderde Jumbo City in Den Bosch. Dat een relschopper een strafblad krijgt en zijn baan verliest, vindt de gemiddelde twitteraar meer dan terecht: hoe sneller en zwaarder de straf, hoe beter. Waarom zitten we zo graag op de stoel van de rechter en vinden we dat oordelen – over en weer – zo lekker?

Walging

Met oordelen an sich is niets mis, vindt theoloog en coach Reinier Sonneveld: we kunnen niet anders. “Om het positief te zeggen: we hebben allemaal idealen. En als we een idee hebben van hoe een relatie of maatschappij eruit hoort te zien, hebben we er ook ideeën bij hoe een maatschappij er níét uit hoort te zien. We verlangen ergens naar – en daar hoort per definitie een oordeel bij van wat we niet willen."

Jezus zelf is degene die zonder zonde is

Het wordt heftig op het moment dat je een oordeel in de sfeer van leven of dood trekt en daarmee je overlevingsmechanisme triggert, stelt Reinier. “Bij veel vaccindiscussies zie je dit gebeuren: mensen betwisten niet of een vaccin voor 62 of 63 procent effectief is. Nee, je hoort uitspraken als: ‘Je kunt er dood aan gaan.’ Door zo’n heftige stelling gaan er allerlei intense – primitieve, maar in de basis ook goede – mechanismen met je oordeel aan de haal. Onderzoekers spreken tegenwoordig van walging, als een emotie die in dit soort situaties opspeelt. Dat is een biologisch aangeleerd mechanisme, bedoeld om ons te beschermen tegen bacteriën en schimmels. Maar als het symbolisch wordt, functioneert het als een zondebok-mechanisme. Dan is een persoon walgelijk geworden."

Overspel

“Zoiets speelt ook in Johannes 8,” trekt Reinier het lijntje door naar het Bijbelverhaal over de overspelige vrouw. “Veel Joden hadden de overtuiging: ‘Als er immoraliteit heerst, verlaat God ons.’ Daarmee is deze kwestie van overspel niet alleen een stommiteit van deze man en vrouw. Het is iets op leven en dood geworden voor de Farizeeën."

Eigenlijk is het oorspronkelijke verlangen van de Farizeeën zo gek niet: ze willen niet dat God hen verlaat en ze verlangen naar een moreel hoogstaande samenleving. “Zeker,” reageert Reinier. “En dat geldt ook voor veel demonstranten: ze willen hun lijf, gezin en land beschermen. Als je naar hun idealen vraagt en die iets abstraheert, kun je je er alweer mee vereenzelvigen. Het is vaak een gezond verlangen, dat een ongezonde invulling krijgt of een gekke afslag neemt."

Gods karakter

“Hoe Jezus in dit verhaal de groepsdynamiek beïnvloedt, is ronduit briljant,” vervolgt Reinier. “Met Zijn uitspraak ‘Wie zonder zonde is…’ zet Hij de eerste steengooier op een podium. De menigte kan niet meer gezamenlijk iets doen, maar Hij pikt degene eruit die de boel aan de gang brengt. Bovendien maakt Hij zich kwetsbaar door twee keer te bukken en op de grond te schrijven. Typisch genoeg vertelt de Bijbel niet wát Hij schrijft – dat doet er blijkbaar niet toe. Het gaat om Zijn lichaamstaal. Daarmee vermijdt Hij de confrontatie, waardoor het voor de omstanders veel makkelijker wordt om hun verlies toe te geven en af te druipen."

God laat geen stenen regenen

Jezus’ uitspraak ‘Wie zonder zonde is’ heeft ook een diepere laag: Jezus zélf is degene die zonder zonde is. Reinier: “En toch kiest Hij ervoor geen stenen te werpen. Dat vertelt ons iets over Zijn karakter. ‘Hij laat de zon opgaan over goede en slechte mensen en laat het regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen,’ staat in Matteüs 5. Zo gaat God met zondaars om: Hij laat geen stenen regenen."

Tel tot tien

We ontkomen dan misschien niet aan oordelen, maar hoe kunnen we toch wat milder worden? Reiniers tip: tel tot tien. “Dat klinkt kinderachtig, maar als we dat vaker zouden doen, zouden we echt andere mensen zijn. En een variant daarop: gewoon een vraag stellen – ‘hoe bedoel je dat?’ – werkt ook de-escalerend. Maak een ommetje, slaap er een nachtje over, reageer niet meteen op een appje. Het klinkt allemaal plat en praktisch, maar daarmee voorkomen we de helft van de ruzies. Het helpt om achter de walging en boosheid de zachtere en tragere emoties als verdriet en teleurstelling te zoeken. Dat geldt ook voor demonstranten: ze zijn boos, maar ze zijn ook hartstikke verdrietig."

Lees ook: Jongen vergeeft agente die zijn onschuldige broer doodschoot

Lees ook: Jongen vergeeft agente die zijn onschuldige broer doodschoot

Koffie 2.0

Terug naar de relschoppers: voor de politie was het de afgelopen tijd een flinke uitdaging om oproepen op social media niet uit de hand te laten lopen. Maar toen een aantal relschoppers in Leiden via social media opriep na de start van de avondklok ‘koffie 2.0’ te drinken (codetaal voor rellen en plunderen), kregen ze precies waar ze om vroegen. Wijkagenten én de burgemeester verzamelden zich op het marktplein om de onruststokers op te wachten. Niet met knuppels en een waterkanon, maar gewapend met koffiekannen – voor een goed gesprek, onder het genot van een bakkie troost.