Marion Lutke was getrouwd met een narcist

“Als ik terugkijk,” zegt Marion (62) in haar praktijk in Almere waar ze slachtoffers van narcisme coacht, “weet ik dat ik al heel snel in onze relatie voelde: hier klopt iets niet. Maar dat schoof ik terzijde. Ik denk omdat ik de consequenties niet onder ogen durfde zien. Want wat ging er gebeuren als ik naar mijn gevoel zou luisteren? Ik was jong, nog geen 20; misschien ging dan wel mijn hele wereld onderuit. Het zal wel aan mij liggen, dacht ik. Of ik verbeeld het me.”

Lees ook: getrouwd met een narcist, van sprookje naar nachtmerrie

Lees ook: getrouwd met een narcist, van sprookje naar nachtmerrie

Ontregelen

Dat laatste is precies waar een narcist op uit is, legt Marion uit. “Hij of zij manipuleert je zo, dat het nooit aan hem ligt, maar altijd aan jou. Mijn ex wilde ook voortdurend zijn zin hebben. En als we ergens een afspraak over hadden gemaakt, moest het ineens allemaal weer anders. Hij deed dat puur om mij te verwarren, te ontregelen. Zodat je uiteindelijk gaat twijfelen aan jezelf en jezelf volledig kwijtraakt.”

Je beschrijft in je boek diverse kenmerken en tactieken van een narcist. Wat zijn de opvallendste?
“Het gaat altijd om aantrekken en afstoten. Het ene moment voel je je heel erg geliefd, het volgende moment voel je je compleet weggezet en verbaal of fysiek afgemaakt. Meestal begint het met inpalmen. Als je eenmaal ‘binnen’ bent, begint de manipulatie. Ze maken je onzeker met vernederende opmerkingen, of verstoppen dingen in huis waar jij naar op zoek bent – om die dan ineens tevoorschijn te toveren, alsof het daar al die tijd al lag. Daardoor ga je twijfelen aan jezelf.
Ik had ooit een zakenpartner – die later ook narcistisch bleek te zijn – met wie ik eens afsprak om één uur. Later vroeg ze: ‘Kan het ook om half 2?’ Prima, dus ik kwam om half 2, waarop zij zei: ‘Ben je er nu pas? We hadden om één uur afgesproken.’ Dan wéét je dat het niet klopt, en toch denk je: heb ík het dan niet goed opgeschreven?”

Scheiden wilde ik niet

Helemaal kapotgemaakt

Als een narcist bang is dat hij je kwijtraakt, zal hij alles in het werk stellen je weer terug te halen. Hij zal spijt betuigen, beloven in therapie te gaan en garanderen dat het nooit meer zal gebeuren. “En dan laat je je verleiden,” zegt Marion. “Want het is fijn als iemand je heel graag wil, je voelt je geliefd. Ik heb dat zelf meegemaakt toen ik het een keer uitmaakte. Mijn ex deed zijn uiterste best mij weer terug te krijgen. Maar toen ik bij hem terugkwam, bleek er weinig te zijn veranderd. Dat gaat voortdurend zo heen en weer, tot je uiteindelijk helemaal kapotgemaakt bent. En omdat narcisten je volledig weten te isoleren, zodat je nóg afhankelijker van ze wordt, kun je voor je gevoel bij niemand terecht.”

Bidden voor het eten

Marion was gelovig opgevoed en in haar huwelijk tot levend geloof gekomen. Maar haar man moest daar niets van hebben. ‘Je moet stoppen met die God,’ zei hij. ‘Ík ben je heer en meester.’ Marion: “Ik was bang, dus ik zei niets. Hij wilde niet dat ik bad voor mijn eten, en ik voegde me naar alles wat hij zei. In het begin verzette ik me wel, maar hij was mij verbaal de baas. Daarna liet ik het wel uit m’n hoofd om tegen hem in te gaan. Scheiden wilde ik niet. Ik was immers christen en had hem trouw beloofd.”

Wanneer was voor jou het dieptepunt bereikt?
“Toen hij mij fysiek ging mishandelen, wist ik: hier ga ik aan kapot. Nu moet ik echt weg, anders overleef ik het misschien niet. Ik wil daar geen details over kwijt, maar het werd echt gevaarlijk. Ik was toen 24 en ben naar mijn ouders gevlucht, waar de deur gelukkig wagenwijd openstond.”

Ik dacht écht dat het allemaal aan mij lag

Brief van zeven kantjes

In haar wanhoop nam Marion contact op met een predikant. Ze vertelde hem wat er aan de hand was, dat er sprake was van overspel en van fysiek geweld. “Deze dominee zei tegen mij: ‘Als hij niet wil veranderen, hoef jij niet te blijven.’ Dat was voor mij een enorme opluchting. Ik kon weg!”
Nog lang na haar scheiding dacht Marion dat het allemaal aan haar lag. Ze schreef hem zelfs een brief van zeven kantjes, waarin ze vergeving vroeg voor alles wat er was gebeurd. “Ik dacht écht dat het allemaal aan mij lag. Terugkijkend weet ik natuurlijk: het was niet oké.”

Wanneer kwam je daarachter?
“Na een aantal jaar las ik iets waarvan ik dacht: dat komt mij heel bekend voor. Voor het eerst kwam de term ‘narcisme’ voorbij en ik wist: dat is het!”

Angststoornis

Inmiddels is Marion ruim 38 jaar verder en heeft ze de verschrikkelijke ervaringen met haar ex-man verwerkt. Niettemin voelt ze heel soms de angst van toen weer bovenkomen. “Bij bepaalde type mensen voel ik opnieuw wat ik toen voelde. Dat kan ik nu wel parkeren. Maar voor iemand die dit niet heeft meegemaakt, is het niet te bevatten dat je zo bang kunt zijn.”

Wat was voor jou de reden om dit boek te schrijven?
“Allereerst omdat er vanuit christelijke hoek weinig literatuur over narcisme te vinden is. En omdat ik in mijn praktijk zie dat het een toenemend probleem is. Ik zit tot en met maart vol, het is echt schrikbarend. Daar komt bij dat veel narcismeslachtoffers die hulp zoeken, een verkeerde diagnose krijgen. Ze zouden een angststoornis hebben, of depressief zijn. Dan kom je van een koude kermis thuis. Met mijn boek wil ik mensen erkenning geven en hun laten weten: jij bent niet gek. Je hebt met iemand geleefd – een partner, ouder, kind, collega – die ziek is. En het belangrijkste is dat je je leven terugkrijgt, dat je jezelf terugvindt en dat voluit mag leven. Want zo heeft God je gemaakt.”

Was het spannend om je eigen verhaal hierin te verweven?
“Ja, heel spannend. Mijn ex-man leeft nog en die angst is er nog steeds. Zo veel grip hebben narcisten op je. Maar ik wil vrij zijn en niet bang zijn, daarom kies ik ervoor om toch dit boek uit te brengen.”

Wat raad je mensen aan die nu leven met een narcist?
“Als het om een partner gaat, zeg ik nooit tegen mijn cliënten: je moet bij hem of haar weg. Dat is aan die persoon zelf. Maar ik leg wel uit hoe God naar mensen kijkt en dat je niet jezelf hoeft kwijt te raken om iemand anders te faciliteren.
Is iemand al weggegaan bij die ander, of is hij of zij dat van plan, dan adviseer ik om alle contacten te verbreken. Heb je samen kinderen, dan is dat lastig. Maar zorg er in elk geval voor dat je zo min mogelijk contact hebt. Wees verder onverschillig, neutraal, zakelijk en heb het alleen over dingen waar het over móét gaan. Want voor je het weet, vindt hij of zij weer haakjes om je te bewerken.”

Ik zou willen dat ik in wat mildere bewoordingen over narcisme kon schrijven

Is samenleven met een narcist onmogelijk?
“Er is verschil tussen iemand die narcistische trekjes heeft en iemand bij wie het grenst aan psychopathie. En ja, er zijn mensen die ervoor kiezen bij hun narcistische partner te blijven. Maar dat is ongelofelijk zwaar.”

Je schrijft in je boek: ‘Als je twijfelt aan de vraag of je zelf narcist bent, ben je het waarschijnlijk niet.’ Hoe zit dat?
“Dat is niet altijd zo, maar een belangrijk kenmerk van een narcist, is dat hij een gebrekkig geweten heeft. Zo iemand zal zich dus niet zo snel afvragen wat er met hem of haar aan de hand is.”

Verderop schrijf je dat mensen die christen zijn, meer risico hebben om in de greep van een narcist terecht te komen. Leg eens uit?
“Kijk, het kan iedereen overkomen. Maar als je gelovig bent, heb je geleerd je naaste lief te hebben als jezelf, en de ander uitnemender te achten dan jezelf. Je gaat die extra mijl, óók als het lastig is. En je bent eerder geneigd het goede in mensen te zien, waardoor je eerder ten prooi valt aan een narcist. En helaas, ik vind het heel verdrietig om te zeggen, maar ik denk dat tachtig procent van de mensen die in mijn praktijk komen, christen zijn.”

Wat kunnen mensen uit de omgeving doen voor een slachtoffer van een narcist?
“Bid voor diegene! En geloof zijn of haar verhaal. Denk niet: het zal allemaal wel, iedereen heeft weleens wat. Soms zeggen mensen dingen als: ‘Waar er twee kijven, hebben er twee schuld.’ Of: ‘Jij bent ook niet zo’n lieverdje.’ Dat is extra traumatiserend. Bied hulp en wees er als dat nodig is. Tot slot: heb geduld. Want het kan soms jaren duren voor iemand de moed heeft zijn of haar leven weer op te pakken.”

Is er hoop voor narcisten?
“Ik geloof dat God altijd kan genezen, ook een narcist. Tegelijk is het een heel akelige en ingewikkelde stoornis. Zoals ik in het voorwoord van mijn boek schrijf: ik zou willen dat ik in wat mildere bewoordingen over narcisme kon schrijven. Want ze hebben een innerlijke pijn die hun handelen bepaalt.”

Jij vroeg in een brief je ex om vergeving. Heb je hém vergeven?
“Ja. Inmiddels kan ik dat zeggen. Maar dat is een heel proces geweest. Ik was vaak heel boos op hem, verdrietig en gefrustreerd. Ik liep er op stuk. Tot ik na jaren ontdekte dat vergeving de uitkomst is van een proces waarin er heling moet plaatsvinden.”

Beeld: Dick Vos