Ga naar submenu Ga naar zoekveld

God werkt via onze vreemdelingen

Het verhaal van Ruth

Tijdens advent vieren we de lange weg richting Jezus. Maar hoe loopt het spoor van God richting jou? We ontdekken door het verhaal van Ruth hoe we ‘de ander’ altijd nodig hebben.

Deel:

Kan ik als linkse rakker leren van Wilders- en Baudet-stemmers? Ja, natuurlijk. Kan ik als universitair opgeleide leren van een schoonmaker? Ja, natuurlijk. Kan ik als veertiger leren van een tiener of een hoogbejaarde? Ja, natuurlijk. Ik zeg dit nu even makkelijk, en het klinkt ook wel mooi en vroom.

Soort zoekt soort

Maar doe het maar eens: proberen te leren van wie echt anders is dan jij. Het lijkt er alleen maar lastiger op geworden. Vroeger moest je in een dorp omgaan met je dorpsgenoten; hoe vreemd die snuiters ook waren, je had met de ‘dorpsgekken’ te dealen. Inmiddels wonen we voornamelijk in steden. Daar kun je enclaves vormen en vooral met soortgenoten omgaan. Steden lijken heel veelkleurig, maar soort kan er veel mak- kelijker soort zoeken: we gaan er vaker om met mensen die zo’n beetje hetzelfde denken als wij. Kan het anders?

Clubje beginnen

Nou... Internet heeft het nog veel erger gemaakt. Het is een soort megastad met miljarden inwoners, waarin je dus soortgenoten kunt opzoeken die in nog meer details op jou lijken. Iedereen kan een clubje beginnen en daarin net doen alsof alleen zij de waarheid kennen. In een dorp leerde je compromissen sluiten en het midden zoeken. Je was op elkaar aangewezen, je moest nog een heel leven tegen elkaar aankijken en jullie kinderen en kleinkinderen ook. Nu kunnen we steeds radicaler worden in steeds specifiekere groepjes en net doen alsof er geen anderen bestaan. In zo’n wereld is het een signaal van God als je een ander werkelijk ontmoet. Als je het steeds lastiger vindt om compromissen te sluiten, als je steeds makkelijker een of andere politieke beweging uitlacht, als je je steeds minder kunt voorstellen dat die ander een weldenkend mens is – en dat soort fases hebben we allemaal weleens – dan moet God inbreken en het gezicht van die ander laten zien.

Uiterst negatief

Tenminste, dat is een van de dingen die ik leer van Ruth, een van de verre voormoeders van Jezus. Via haar komt God hier op aarde. Dus kan ik bij haar ook iets leren over hoe God in mijn leven kan komen. Ruth komt uit Moab, destijds een land meteen naast Israël, aan de overkant van de Dode Zee, waar tegenwoordig Jordanië ligt. En dat woord is meteen een alarmbel. Het is zoiets als hoe Duitsland tegenwoordig klinkt voor Joodse mensen. Moab wordt namelijk verder alleen maar negatief en zelfs uiterst negatief beschreven in de Bijbel.

Soort kan er veel makkelijker soort zoeken

Joodse immigrant

Het was verboden met Moabieten te trouwen en de boeken Ezra en Nehemia gaan erover dat de bestaande huwelijken met hen moeten worden verbroken. Is het Bijbelboekje Ruth een commentaar, binnen de Bijbel zelf, op die strenge regels? In elk geval is Ruth desondanks getrouwd met een Joodse immigrant – zoals er ook in onze Tweede Wereldoorlog wel relaties waren met Duitsers – en bovendien was het niet altijd oorlog met Moab. Maar haar echtgenoot sterft en ze besluit naar Israël te emigreren. Daar verleidt ze een rijke Joodse boer, Boaz, ze krijgen kinderen en haar achterkleinkind wordt koning David. Maar wacht even, zei ik ‘verleidt’?

Lees ook: Het verhaal van Tamar
Lees ook: Het verhaal van Tamar

Ondubbelzinnig

Ja, de meeste uitleggers denken tegenwoordig dat Ruth haar toekomstige echtgenoot hier actief verleidt. En dat is ook wel ontroerend. Ze wacht niet op het initiatief van de man, maar neemt de touwtjes in handen. De scène is eigenlijk nogal ondubbelzinnig. Boaz heeft stevig gegeten en gedronken en belandt niet in zijn gewone bed, maar gaat buiten liggen op de dorsvloer. Het lijkt erop dat hij aangeschoten is en zijn roes uitslaapt. En dat gebeurt vaker, want de dames in het verhaal weten ervan. Ruth kleedt zich meteen op haar best, wast zich zodat ze lekker ruikt, en doet make-up op. En gaat bij hem liggen. Ook in de Hebreeuwse taal zitten allerlei woordspelingen, maar los daarvan: elke moderne lezer weet nu wel genoeg. Hebben ze daadwerkelijk gevreeën die eerste nacht?

Je schedel lijkt soms een soort gevangenis

Huwelijksaanzoek

Vooral Amerikaanse, evangelische schrijvers doen erg hun best dat te ontkennen, vast omdat ze de bui al voelen hangen in de opvoeding van hun eigen tieners... Maar ze hoeven zich niet zo’n zorgen te maken. Het zou absurd zijn als Ruth hier uit was op een eenmalig pleziertje: ze zoekt duidelijk de bescherming van een huwelijk, nogal belangrijk voor een vrouw in die dagen. Dit is een huwelijksaanzoek. In die tijd ging je niet naar de burgerlijke stand om je huwelijk te registreren. Vrijen met elkaar, of de schijn daarvan, maakte dat je werd gezien als getrouwd.

Opgesloten

En dit heeft dus de gevoelswaarde van een huwelijk tussen een Joodse man en een Duitse vrouw. Vlak na de oorlog. En daar wordt vervolgens de nieuwe president van Israël uit geboren. En nog weer later de Redder van de wereld. Dit is dus, zoals honderden keren in andere verhalen, een voorproefje van het evangelie in het Oude Testament. Je ruikt hier al iets van de ‘geur’ van Pinksteren en van de nieuwe aarde. Ooit komt er een Messias voor alle volken. En hier bij Ruth gebeurt dat al een beetje.
En in ons leven. Want verwijdering, onbegrip, eenzaamheid lijkt wel hét menselijke probleem. We zijn in zekere zin opgesloten in ons eigen hoofd. Je eigen ziel kennen is al moeilijk; veel van je onbewuste sijpelt nauwelijks tot je bewuste, maar dat ook nog eens overbrengen aan een ander... Daar hebben we dan woorden en gebaren voor, maar die schieten altijd tekort. Je schedel lijkt soms een soort gevangenis waar je nooit helemaal uit kunt ontsnappen.

Werkelijk contact

Daarom is er weinig waar we zozeer naar verlangen als naar werkelijk contact. Bijzondere voorbeelden daarvan blijven ons ontroeren. Zo’n verhaal van Ruth. Een vriendschap tussen een kind van een terrorist en dat van een slachtoffer. Een hoogbejaarde die een baby vasthoudt. Of zelfs die filmpjes die je op internet vindt van allerlei verschillende diersoorten die voor elkaar zorgen, een eend met een vos, een hond met een zwaan, enzovoorts. Ook de Bijbel droomt over bijvoorbeeld ‘de leeuw en het lam’ die later samen zijn op de nieuwe aarde. Dat zijn dan de extreme voorbeelden en die raken ons zo – denk ik – omdat ze laten zien dat het ook in de alledaagse situaties mogelijk is. We hebben allemaal die harde schedel waar we nooit echt uit komen.

Ontzettend anders

Elk waarachtig contact is als het contact tussen een vos en een eend, een leeuw en een lam, een Duitser en een Jood, een Boaz en een Ruth. En het helpt niet je op te sluiten in steeds specialistischer groepjes op internet of waar dan ook. Ook daar zie je telkens weer ruzies en afsplitsingen, net zoals het in de kerken gebeurde. De enige manier is om werkelijk open te staan voor wat anderen je te leren hebben. En als je dán contact ervaart, iets van elkaar leert, iets in elkaar herkent, beleef je nu – tijdens advent – alvast iets van Pinksteren. Van de nieuwe aarde.

Geschreven door

Reinier Sonneveld

--:--