Ga naar submenu Ga naar zoekveld

'Ik propageer vloeken niet, maar waar gáát de film over?'

Film kijken met dominee Kees van den Berg

Kijk je alles wat los en vast zit? Of mijd je bewust bepaalde films? Predikant én filmliefhebber Kees van den Berg: “Film is een spiegel van deze tijd.”

Deel:

De korporaals Blake en Schofield gaan op een gevaarlijke missie tijdens de Eerste Wereldoorlog. Voordat de twee het neutrale gebied tussen de vechtende partijen in trekken, sprenkelt een sergeant wat druppels van zijn alcoholische drank op hen en zegt cynisch: ‘Hiermee schenkt de Heer je genade en vergeeft Hij je zonden.’ Kees van den Berg zucht zacht tijdens het zien van deze scène uit de film 1917. Deze film zag hij al eerder in de bioscoop; nu op de bank in zijn woonkamer in Gouda, op een schermpje van vijftien bij zeven centimeter.

Meteen verkocht

Van kinds af is de nu 51-jarige Kees al geboeid door film, ondanks dat een christen niet in de bioscoop thuishoorde, volgens zijn ouders. “Mijn moeder bezocht een keer het filmhuis en belandde bij de film Dracula. Tijdens die film dacht ze angstig: als Jezus nu terugkomt, zit ik hier. Ik ging dus nooit naar de bioscoop, totdat ik werd uitgenodigd voor een kinderfeestje in een filmtheater. Toen knepen mijn ouders een oogje dicht. Ik zag daar een van de films over de indiaan Winnetou, waar ik toen alleen de boekjes over kende. Ik was meteen verkocht. Wanneer je een film op zo’n groot scherm kijkt, stap je een totaal andere wereld in. Die liefde groeide alleen maar meer toen de beeld- en geluidskwaliteit in de loop van de tijd vooruitgingen.

Die liefde groeide alleen maar meer

“Kort na mijn middelbareschoolperiode bezocht ik voor het eerst zelf de bioscoop,” gaat de predikant verder. “Ik had net belijdenis gedaan en zou voor het eerst aan het avondmaal gaan. Dat was niet vanzelfsprekend in de gemeente. Zeker niet als je de avond van tevoren een film op het witte doek bekeek. Samen met mijn vriendin – nu mijn vrouw – zag ik Paris, Texas, een prachtige film trouwens. Dat laatste kon ik nog zo vaak tegen mijn moeder zeggen, maar ze bleef de timing voor het avondmaal moeilijk vinden. Toen zag ik hoe gevoelig film kan liggen in een christelijk gezin.”

Een brug

Dominee Kees van den Berg
Dominee Kees van den Berg. Credits: Wijtze Valkema.

“Moet je film dan naast je neerleggen?” vraagt Kees zich hardop af. “Wanneer je film afschrijft, zet je een denkbeeldig hek om het genre heen. Maar ik kan pas ergens een mening over hebben als ik weet waar het over gaat. ‘Onderzoek alles, behoud het goede,’ staat er in de Bijbel. Als ik het evangelie in de taal van nu wil brengen, moet ik de cultuur die daarbij hoort ook kennen. Paulus kende de Griekse cultuur toen hij op de Areopagus stond en zich mengde in de wereld van Athene. Hij citeert bijvoorbeeld vrijmoedig Griekse dichters met een pantheïstisch godsbeeld – God en natuur zijn hetzelfde – ook al kende de apostel God niet op die manier. Paulus slaat zo een brug en gaat het gesprek met de Atheners aan. Ik begin een preek of Bijbelstudie vaker dan eens met een voorbeeld uit een film. Dat spreekt mensen aan die niet zo vaak in de kerk komen; gevestigde kerkgangers vinden het soms lastig. Maar een preek moet mensen prikkelen. Een aangrijpende film kan, net als een boek, nieuw licht op het evangelie werpen.”

Eén grote vloek

Het blijft de vraag of je naar een film blijft kijken als er bijvoorbeeld in gevloekt wordt. Kees: “Dat is inderdaad een gevoelig onderwerp. Nadat ik laatst iemand een boek had getipt, vertelde die persoon dat er aardig werd gevloekt in het verhaal. Die vloeken bleven bij mij niet hangen: daar lees ik toch makkelijker omheen. Ik heb respect voor mensen die hier heel principieel mee omgaan, maar dan kun je bijna geen enkele film meer kijken. Neem de film 1917 die we nu kijken: ik propageer vloeken niet, maar waar gaat de film over? In het beschaafde Europa woedde een oorlog waarin de wapens aan beide kanten werden gezegend. Op de Duitse koppelriemen stond ‘Gott mit uns’. De Fransen waren er ook van overtuigd dat God aan hun kant stond. Ten diepste was de Eerste Wereldoorlog één grote vloek naar Gods bedoeling met deze wereld.”

Film en literatuur vormen een spiegel van deze tijd

“En hoe denk je dat de soldaten in de loopgraven met elkaar spraken?” vervolgt de predikant. “De regisseur zet een realistisch beeld neer van de situatie. Ik kijk naar de context waarin het verhaal plaatsvindt. Dat geldt ook voor de houding ten opzichte van seksualiteit en huwelijkstrouw in films. Wat drijft mensen in een film of boek ten diepste op dit vlak? Wat zijn hun verlangens? Zorgt deze levensstijl voor een gelukkig leven? Film en literatuur vormen een spiegel van deze tijd. Ze laten het rauwe van onze tijdgeest zien. Dat zie je zelfs terug in de Bijbel. In het Oude Testament staan ook gruwelijke gebeurtenissen omschreven die in een bepaalde tijd plaatsvonden. Of je er nu over leest en er zelf beelden bij bedenkt of het beeld ziet: dat maakt volgens mij principieel gezien geen verschil.”

Magie

Kees heeft niets met films “waarin het occulte op een voetstuk staat”, maar vindt niet alle films waarin magie voorkomt verkeerd. “De films van Lord of the Rings bevatten ook veel duisternis. Maar uiteindelijk gaat dat verhaal over het goede dat het kwade overwint. In de films van Peter Jackson vind je veel symboliek uit de drie boeken terug, die de katholieke schrijver J.J.R. Tolkien uitgaf in de jaren 50. De tocht van Frodo naar de Doemberg om de Ene Ring te vernietigen, zodat de kwade macht van Sauron aan zijn einde komt: dat moet christenen toch ergens bekend in de oren klinken. Zo heb ik Lord of the Rings ook vaker dan eens aangehaald in mijn preken. Maar eerlijk is eerlijk: de boeken blijven beter dan de films.” De predikant staat op en vist uit zijn grote boekenkast de gebundelde trilogie: “Zodra ik begin, stop ik niet meer met lezen.”

Film_pag3-1
Credits: Wijtze Valkema.

Wanneer Kees een film kijkt, gaan er naar eigen zeggen allerlei radertjes draaien vanuit de verhalen die hij kent. Zo ook tijdens fragmenten van een film die al eerder aan bod kwam: 1917. “Je krijgt een mooi beeld van zo’n soldatenkamp in die tijd en de sfeer die er na een paar jaar oorlog hing. Het cynisme druipt er bij verschillende soldaten vanaf. We zagen net die scène waarin de sergeant doet alsof hij wijwater op de hoofdpersonen sprenkelt. Ik denk dat het een parodie op het zegenen van de wapens is. Nu met alcohol, dat normaal gesproken de pijn verdooft. De verschrikkingen uit die tijd laten zich niet verdoven en ook niet heiligen. Het cynisme dat naar voren komt, raakt best een gevoelige snaar bij mij.”

Eenzijdig

Geloof speelt vaker een rol in films. Wanneer godsdienst in een kwaad daglicht wordt geplaatst, moet Kees toch even slikken: “Je ziet dit terug in het cynisme van de sergeant. Maar ik ken ook films waar geloof nadrukkelijk een negatieve rol speelt. Daarbij denk ik aan de film Brimstone. Martin Koolhoven presenteert godsdienst daar als iets wat psychisch ziekmakend is. Maar dat vind ik zó eenzijdig. Er valt zo veel meer te zeggen over geloof dan het zwart-witte beeld dat veel films ons voorhouden. Daarbij denk ik aan een andere scène uit 1917 waar we een stervende soldaat zien. Je proeft de doodsangst. Dat zie ik terug in het pastoraat, wanneer een mens bij de grens van tijd en eeuwigheid komt. Die scène raakte mij dan ook diep.”

“Film hoort bij wie ik ben,” vertelt Kees, wanneer 1917 naar de aftiteling schakelt. “Als mensen ervoor kiezen film te mijden, respecteer ik dat. Daarbij ga ik een ander niet mijn hobby opdringen. Maar blijf vooral praten over films: dat vind ik minstens zo interessant als de film zelf.”

Ga in gesprek

Kijk met een groepje naar een film en stel elkaar na afloop de volgende vragen:

  • Welk deel sprak je aan?
  • Welk deel vond je lastig?
  • Waar ligt voor jou de grens en waarom?



Denk met elkaar na over de volgende thema’s in films:

  • Vloeken: in welke context gebruikt een personage uit de film grove taal?
  • Geweld: wordt geweld verheerlijkt of voegt het iets toe aan de verhaallijn?
  • Seksualiteit: welke boodschap geeft de film mee over liefde en seks?
  • Occultisme: staat tovenarij op een voetstuk of vormt het een onderdeel van de strijd tussen goed en kwaad?
  • Godslastering: welke boodschap brengt de film over het geloof?



Tip: wees vooral eerlijk en transparant. Luister naar elkaar en respecteer het standpunt van de ander.

Tekst: Lukas ten Napel

Beeld: Wijtze Valkema

--:--