Verkiezingen VS: ‘We zijn ondemocratisch gedrag normaal gaan vinden’

Wat vier jaar geleden alle peilingen voor onmogelijk leken te houden, gebeurde: Donald Trump werd gekozen als 45^e president van de Verenigde Staten van Amerika. Hoe heeft hij het gedaan? Welke kansen heeft hij nu? Moeten we vrezen voor een tweede Trump-termijn of er juist op hopen? En wat moeten Nederlanders eerst snappen, voordat we onze mening vormen over de verkiezingen van het jaar?

Drie journalisten volgen de ontwikkelingen in Amerika op de voet. EO-presentator Tijs van den Brink kwam begin dit jaar met de driedelige tv-serie God, Jesus, Trump!. Hierin vraagt hij zich af hoe het komt dat zijn geloofsgenoten in de VS massaal op Donald Trump stemmen. Robin de Wever ging met hem mee op pad door het hart van de Amerikaanse Biblebelt en maakte de podcast God’s President. John Eliott, jarenlang correspondent voor diverse nieuwsmedia in Nederland, woont in Amerika en is fervent Trump-aanhanger. Alle drie hebben zij een eigen perspectief op deze opnieuw historische verkiezingen.

‘Een makkie’

Tijs benadrukt herhaaldelijk dat hij geen Amerika-kenner is. Die disclaimer moet hij eerst maken voor hij vol vuur over zijn roadtrip door Amerika en de daar opgedane inzichten kan vertellen. Voor hem leed het begin dit jaar geen twijfel: Trump zou de verkiezingen van 2020 weer winnen. “Het ging fantastisch met de economie, zijn achterban bleef enthousiast, kortom: een makkie.”

Maar toen kwam de coronacrisis. “Trump heeft het niet zo slecht gedaan als wij denken – inmiddels doen wij het zelfs slechter dan Amerika – maar de crisis heeft hem ook geen goed gedaan,” vindt Tijs. “De economie is volledig ingestort, en hij heeft – net als veel andere wereldleiders trouwens – het virus volledig onderschat. Het is te makkelijk om Trump daar alleen de schuld van te geven. Hij doet het allemaal niet in zijn eentje. En die Van Dissel van Amerika, Anthony Fauci, is best een goeie vent.”

Aan een voorspelling waagt Tijs zich niet aan de vooravond van de verkiezingen. “Je zult mij niet horen zeggen dat Trump gaat winnen of verliezen. De vorige keer zaten de peilingen er volledig naast. Ik hoop dat de mensen daarachter hun werk nu beter op orde hebben. En als dat zo is, wordt Biden het volgens hen.”

Verkiezingsfraude

Ook Robin de Wever wil geen voorspelling doen over de verkiezingsuitslag. “Ik kan me voorstellen dat hij weer wint. Spannender is de vraag: wat gaat Trump doen als hij verliest? Hij is een winnaar, gefixeerd op succes, kan hij toegeven dat hij verliest? Er wordt nu al volop gespeculeerd over verkiezingsfraude in Amerika. Het lijkt me kwalijk als miljoenen inwoners van een land zo massaal kunnen twijfelen aan een eerlijk verloop – hoe zal dat uitpakken?”

Waar de journalist en podcastmaker zich vooral zorgen over maakt? “De normvervaging. Trump heeft mensen om zich heen die zich openlijk verrijken. Zijn hotels blijven cashen. Als je als lobbyist in contact wilt komen met de president, moet je in zijn hotel in Washington logeren, dan maak je de meeste kans. Dat riekt naar corruptie. En hoeveel mensen zijn er om hem heen niet opgepakt voor corruptie en fraude? Steve Bannon dit jaar nog. En eerder al Roger Stone.” 

Trump heeft het niet zo slecht gedaan als wij denken

Stel dat Trump wint. Hoe erg is dat?
Robin: “Dan gaan presidentiële normen en fatsoen nog meer op de helling. Als je ziet hoe Trump met journalisten omgaat, hoeveel fatsoensnormen Trump al overboord heeft gezet, houd ik mijn hart vast. We zijn ondemocratisch gedrag normaal gaan vinden.”

Tijs antwoordt dat hij “een beetje dubbel” is als het gaat over een eventuele winst voor Trump. “Eigenlijk ben ik in alles dubbel als we het over hem hebben. Mijn geloofsgenoten in Amerika reageren blij en dankbaar op deze president,” vertelt Tijs. “Hij heeft op medisch-ethisch vlak veel gedaan van wat hij heeft beloofd, waardoor vice-president Michael Pence hem met recht ‘de meest pro-life president ooit’ kan noemen. Je moet je voorstellen dat de verdeling pro- en contra-abortus in Nederland ongeveer 85 versus 15 procent is; in de VS is dat 50-50. Die discussie speelt dus echt een grote rol bij de verkiezingen.

Wat het klimaat betreft ben ik echt niet enthousiast over hem. Ik betreur het dat hij uit de Parijsakkoorden stapte. Maar ook hier geldt een ‘anderzijds’, want veel staten gaan gewoon door met waar ze mee bezig waren op dit punt.

En dan hebben we nog zijn buitenlandse politiek, waar hij echt wel wat mee bereikt heeft. Wat er nu in het Midden-Oosten gebeurt, komt mede door wat Trump daar gedaan heeft. Het feit dat de Verenigde Arabische Emiraten Israël erkennen en diplomatieke banden met het land aangaan, is onder meer te danken aan Trumps vredesplan voor het Midden-Oosten, dat we hier vaak eenzijdig noemen.”

Mensen zijn bang om voor Trump te zijn

Zou je op Trump of op Biden stemmen?
Tijs: “Vraag je me of Trump bijdraagt aan de wereldvrede, dan antwoord ik meteen ‘nee’. Met mijn Nederlandse bril op vind ik het haast onmogelijk om op Trump te stemmen. Maar als ik daar zou wonen, in die samenleving, zou ik dat waarschijnlijk wel doen. Amerikaanse christenen vechten voor het behoud van hun christelijke wortels. De democraten willen een volledig seculier land, zo vrezen Trump-stemmers. Kijk maar naar de abortuswetgeving, de gender-neutrale toiletten en het verwijderen van de tien geboden uit de rechtbank. Amerikaanse christenen zijn bang voor het verliezen van hun vrijheden. Vanuit hun perspectief snap ik die angst, maar het lijkt me wat overdreven. Kijk naar ons land: daar zijn de seculieren allang in de meerderheid. Toch kunnen wij als christenen ons geloof in vrijheid belijden.”

Polarisatie

De vraag of John Eliott net als vier jaar geleden op Trump stemt, laat niet lang op een antwoord wachten. “Ja, ik ben nog steeds enthousiast,” klinkt het resoluut aan de andere kant van de lijn. “Wat hij gedaan heeft, heeft hij goed gedaan, denk maar aan de benoemingen in het hooggerechtshof. Of hij daadwerkelijk wint, durf ik niet te zeggen. Uit onderzoek blijkt dat tien tot vijftien procent van de kiezers liegt over zijn stem. Mensen zijn bang om voor Trump te zijn. De polarisatie in onze samenleving neemt enorm toe. Er vallen zelfs ontslagen – heel heftig.

Ik hoor vaak dat die polarisatie aan Trump te wijten is, maar dat klopt niet. Natuurlijk, hij is een vechtjas en dat maakt mensen boos. Maar politiek komt de polarisatie vooral van links, zoals bij de rellen in de grote steden. En wat dacht je van het gebrek aan fatsoen als de president de laatste eer betuigt aan de onlangs overleden opperrechter Ruth Bader Ginsburg? De eenheid in dit land is ver te zoeken. En dan heb ik liever een vechtjas die voor mijn belangen opkomt. We kennen hier geen poldermodel zoals in Nederland.”

‘America first’

Toch is ook de conservatieve John niet alleen maar positief over zijn president. “Trump heeft in mijn ogen te weinig gedaan om de immigratie te beperken. Hij ontwikkelde hierop in de afgelopen vier jaar geen sterk beleid. En zijn belofte om de oorlogen in Irak en Afghanistan te beëindigen kwam hij ook niet na. Er bevinden zich nog steeds troepen in Afghanistan, en dat betreur ik. Van mij mag het nog wel wat meer ‘America first’.”

Wat moeten Nederlanders snappen voordat ze een oordeel vormen over deze verkiezingen?
John: “Stel dat D66 in Nederland ineens vijftig zetels wint. Wat zou dat betekenen voor jullie christelijke vrijheden, normen en waarden? De democraten in Amerika zijn, met name cultureel, bijzonder links-liberaal. Zij zullen als ze aan de macht zijn allerlei nieuwe wetgeving gaan doorduwen waarvan christenen gruwen.”

Robin: “Trump-stemmers zijn niet per se enthousiast over alles wat Trump doet. Het is goed om dat te onthouden voordat je je mening over hen vormt. En zijn achterban heeft op veel thema’s een totaal andere kijk dan wij als christenen in Nederland. Je kunt ze niet begrijpen als je door je Nederlandse bril naar hen kijkt en af en toe de New York Times leest. Voor mijn podcast ging ik langs bij een radiostation van evangelicals. Daar zag ik dat Trump-stemmers een heel andere president voorgeschoteld krijgen dan wij hier in Nederland. Het ging op die zender vooral over zijn tegenstanders en hun vuile streken. Trump trekt daartegen ten strijde. Hij lijkt haast een soort verzetsheld voor deze groep, die de grote enge vijand terug zijn hok in blaft.”

Tijs: “De kwaliteit van onze media in Nederland is prima op orde. Oké, ze hebben wel buitenproportioneel veel aandacht voor de gekkigheid van Trump. Dat hij Groenland zou willen kopen, daar spreken ze wekenlang schande van. Maar kijk er doorheen! Hij is een handelsman, zo praat hij gewoon. De economische vooruitgang in Amerika voor de coronacrisis heeft me echt verrast tijdens mijn roadtrip. Ik wist eigenlijk niet dat het zó goed ging met het land, en dat is best raar. Maar de hoofdlijn van wat de kranten in Nederland zeggen, klopt.”

'Hij lijkt haast een soort verzetsheld' 

Niks gezegd

John Eliott woont in Portland, een stad aan de westkust in de staat Oregon. John: “Ik merk dat de mensen in onze kerkelijke kring politiek gezien behoorlijk op één lijn zitten. Met hen durf ik het wel over politiek te hebben. Dat is anders als ik voor de federale overheid op pad ga voor mijn tijdelijke baan bij de volkstelling. We werden onlangs met een groot team naar Arizona gestuurd om daar te helpen. Iedereen was bang om over politiek te spreken en ook ik heb bewust niks gezegd. Je weet maar nooit wat voor reactie je krijgt. Die sfeer is niet te vergelijken met acht jaar geleden.”

Komt het goed met Amerika?
John: “Ik weet het niet. Ik bid elke dag om een opwekking zoals zestig jaar geleden. In de jaren zestig waren de links-liberalen namelijk enorm in opmars, maar de Jesus Movement – waar onder meer Billy Graham een grote rol in speelde – bracht een massale opwekking teweeg. De coronacrisis zet alles hier ook nog eens op scherp. Wel of geen mondkapjes dragen, wel of geen lockdown – al die dingen staan ter discussie.”

Tijs: “Waar ik me het meest zorgen over maak, is het totale wantrouwen van de verschillende groepen in Amerika naar elkaar. In Nederland zijn we het vaak over de feiten nog wel eens, we verschillen alleen van opvatting over de aanpak. Maar daar lijkt geen gemeenschappelijke werkelijkheid meer te bestaan, en dat is zorgelijk.

De media spelen daarbij een belangrijke rol. Volg je Fox News, dan krijg je een andere werkelijkheid voorgehouden dan wanneer je CNN kijkt. Over een paar weken hoop ik voor een vervolg van God, Jesus, Trump! opnieuw naar Amerika te gaan. Ik ben heel nieuwsgierig naar het land dat ik dan, een jaar later, aantref.”

Eigen werkelijkheid

“Ik zie het niet direct goed komen, eerlijk gezegd,” vult Robin aan. “Tijdens mijn reis vorig jaar zag ik weinig dingen die mij hoop gaven. Die eigen werkelijkheid van republikeinen en democraten vind ik ook gevaarlijk. Als je bijna niks hoort over de misstappen van Trump en wel alles over de misstappen van links en omgekeerd, kom je nooit samen op een gemeenschappelijke grond. Wat ik zie bij de achterban van Trump is vooral de angst dat links hen wil vernietigen. Dat komt niet snel goed. Die angst vind ik zwaar overtrokken. Wat wel waar is: links is progressiever aan het worden. Homorechten zijn de afgelopen tien jaar bijvoorbeeld veel vanzelfsprekender geworden. Die ontwikkeling ging best snel. Veel christelijke conservatieven zien daar een hellend vlak. Ze zijn bang dat Amerika moreel de weg kwijtraakt. En economisch willen de democraten meer naar een Europees systeem met hogere belastingen en goedkopere zorg. In rechtse kring leeft dus vrees voor Biden. Hij wil de overheid een grotere rol geven. Conservatieven trekken die lijn door naar een noodscenario. Straks bepaalt hij alles, vrezen ze.”

Verschrikkelijke mensen

Robin merkt dat hij het eenmaal in Nederland gelijk weer moeilijk vindt begrip voor Trump-fans op te brengen. “Als ik hier weer lees wat Trump allemaal roept, hoe hij omgaat met corona en Black Lives Matter, denk ik: ‘Wat zijn dat voor verschrikkelijke mensen die op die man stemmen?’ Maar ik zeg dan ook meteen tegen mezelf: ‘Je was daar vorig jaar en je weet dat het geen vreselijke mensen zijn.’ Ze kiezen bewust voor een paar zaken die zij heel belangrijk vinden. En ze zijn gewoon niet zo bezig met de dingen waarover ik me druk maak. Of ze wuiven het weg. Of ik hen dat nou heel kwalijk moet nemen? Daar kom ik niet uit.”