Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Dit moet je weten over de Reformatie

Hoe de Reformatie de wereld voorgoed veranderde

Ruim vijfhonderd jaar geleden zette een Duitse theoloog de kerkelijke en politieke wereld op z’n kop. Het gevolg? De afscheuring van de protestantse christenen van de katholieke kerk. Hoe ver reikt onze kennis van de Reformatie? Theoloog Herman Selderhuis deelt vijf feiten die iedereen moet weten over de Reformatie.

Deel:

1. De kritiek van de protestanten ging vooral over de relatie tussen God en mens

Schermafbeelding_2020-10-30_om_11.31.48
Credits: nbsp;Wijtze Valkema.

Maarten Luther bekritiseerde misstanden in de katholieke kerk, zoals geldzucht en machtsmisbruik. Maar het breekpunt was de kijk van de kerk op de verhouding tussen God en mens. De reformator vatte die kijk min of meer samen met: ‘Mens, doe je best, God doet de rest.’ Waar de kerk de nadruk legde op goede werken, was Luther ervan overtuigd dat alleen genade de weg naar de hemel vrijmaakte en dat door geloof alleen. Luther was niet de enige die kritiek had op de kerk van Rome, maar de meeste critici wilden een verbouwing van binnenuit. De reformator ging hier in eerste instantie ook voor, maar kwam tot de conclusie dat er een nieuw fundament nodig was om een nieuwe kerk op te bouwen: de protestantse kerk. Dit zorgde voor een definitieve scheiding tussen protestanten en katholieken.

2. De Reformatie bracht een nieuwe, frisse wind in de kerk

Schermafbeelding_2020-10-30_om_11.31.04
Credits: nbsp;Wijtze Valkema.

Vernieuwing en verandering waren de kernwoorden van de Reformatie en dat was terug te zien in de protestantse kerk. Gemeentezang werd ingevoerd, het verschil tussen geestelijken en ‘de gewone man en vrouw’ verdween, het huwelijk kreeg een belangrijkere plaats, geestelijken mochten trouwen en ga zo maar door. Er veranderde genoeg, maar sommige gebruiken nam de protestantse kerk over van de katholieke kerk, zoals de biecht. Niet meer in het biechthokje, maar in de vorm van een huisbezoek door afgevaardigden van de kerk. En ook het belang van sacramenten als de avondmaalsviering en de kinderdoop werd meegenomen naar de jonge kerk. De reformatorische beweging bestond ook voornamelijk uit jongere mensen – Luther was zelf 33 toen de Reformatie begon en behoorde tot de oudsten van de nieuwe beweging.

3. Dankzij de Reformatie ontstonden nieuwe universiteiten

Schermafbeelding_2020-10-30_om_11.33.17
Credits: nbsp;Wijtze Valkema.

De Reformatie had een belangrijke invloed op het aanbod van onderwijs en beroepsopleidingen. Luther schreef twee boekjes rond dit thema. Eén om ouders op te roepen hun kinderen goed onderwijs te laten geven en één gericht aan politici met als boodschap dat de overheid voor goed onderwijs en een goed loon voor leraren moest zorgen. Luther vond de moeder in het gezin net zo belangrijk als de voorganger in de kerk en biologen stonden voor hem op gelijke hoogte met theologen. Zolang iedereen het werk maar voor Gods eer en het welzijn van de naaste doet. Die gedachte maakte dat andere studies dan theologie op de ladders van zowel belang als populariteit stegen. In Europa ontstonden dan ook veel nieuwe scholen en universiteiten, zoals de universiteit in Leiden en die van Genève. Ook interessant om te weten: toen Luther zijn 95 stellingen publiceerde, was hij professor in de theologie.

4. Luther was niet de enige reformator

Schermafbeelding_2020-10-30_om_11.55.13
Credits: nbsp;Wijtze Valkema.

Luther stond wel aan het begin van de Reformatie, maar hij was niet de enige reformator. Denk aan Johannes Calvijn, een Franse asielzoeker die in Genève terechtkwam. Hij en Luther ontmoetten elkaar nooit, maar de Fransman nam veel gedachtes van zijn medereformator over. Toch verschilden ze op enkele punten van mening. Zo was Calvijn vóór de scheiding tussen kerk en staat, terwijl Luther hier niet warm voor liep.

Ook mannen als Huldrych Zwingli, die een belangrijke rol speelde tijdens de Reformatie in Zwitserland, en Johannes Bugenhagen, die de reformatorische leer naar Scandinavië bracht, droegen hun steentje bij aan de vorming van de protestantse kerk. En wie denkt dat vrouwen geen rol speelden tijdens de Reformatie, heeft het mis. Vrouwen als schrijfster Katharina Zell – een van de eerste predikantsvrouwen – en diacones Margarete Blaurer drukten hun stempel op de Reformatie.

5. De Nederlandse Reformatie liet even op zich wachten

Schermafbeelding_2020-10-30_om_11.32.26
Credits: nbsp;Wijtze Valkema.

De Reformatie kwam in Nederland pas op vanaf 1550, ruim dertig jaar nadat Luther zijn stellingen had gepubliceerd. Dit terwijl de eerste martelaren van de Reformatie Nederlanders waren. Nadat Hendrik Voes en Jan van Essen op de brandstapel waren beland – in Nederland zouden tot het jaar 1600 nog zo’n twee- tot drieduizend martelaren volgen – schreef Luther zelfs nog een gedicht vanwege deze executie: ‘Ein neues Lied wir heben an’ (‘Een nieuw lied heffen wij aan’). De Nederlanden waren wel meer calvinistisch dan luthers. Dat komt door Willem van Oranje, die ervoor koos calvinistisch te worden. Dat was toen min of meer de mode in Nederland, want Calvijn sprak zich meer uit over het ‘recht van opstand’ dan Luther. Het was dus makkelijker om de Spanjaarden in de Tachtigjarige Oorlog – die in 1568 begon – te bestrijden met Calvijns leer in het achterhoofd dan met Luthers ideeën op zak. Toch was – en is – Luther geliefd binnen de Nederlandse protestantse kerken.

Lees ook: Luther spijkerde nooit stellingen aan een kerkdeur
Lees ook: Luther spijkerde nooit stellingen aan een kerkdeur

Over de aanstichter van de Reformatie

Schermafbeelding_2020-10-30_om_11.51.32
Credits: nbsp;Wijtze Valkema.

Maarten Luther (1483-1546) was de man die aan de wieg van het protestantisme stond, de kerkstroming die voortvloeide uit de Reformatie. Zijn eigen wieg stond in het Duitse plaatsje Eisleben. Luther studeerde rechten, maar besloot het klooster in te gaan, waar hij monnik en later priester werd. De reformator was niet blij met de gang van zaken in de katholieke kerk en had met name kritiek op de verkoop van aflaten – waarmee iemand de vergeving van zijn of haar zonden als het ware kon kopen. Als reactie hierop publiceerde hij op 31 oktober 1517 – Hervormingsdag – zijn 95 stellingen waarin de kerk er flink van langs kreeg. Het werd het begin van de Reformatie. Luther kreeg veel weerstand en werd zelfs vogelvrij verklaard. Dit hield de reformator niet tegen. Hij vertaalde de Bijbel in het Duits, een klus waarmee hij tussen 1521 en 1534 bezig was. In de tussentijd trouwde hij met voormalig non Katharina von Bora en kreeg zes kinderen met haar. In zijn laatste jaren kampte Luther met verschillende lichamelijke gebreken, die ook invloed hadden op de toon van zijn boeken. Hij overleed in 1546 op 62-jarige leeftijd in zijn geboorteplaats.

Redactie: Lukas ten Napel

Beeld: Wijtze Valkema

--:--