Ga naar submenu Ga naar zoekveld

De hamvraag bij het ouder worden

Draag je een kroon of tors je een juk?

Oud worden, de meesten van ons willen dat wel. Maar oud zijn, is andere koek. Natuurlijk is het fijn om te genieten van je pensioen, met alle tijd en ruimte voor jezelf. Maar ouderdom komt ook met gebreken en daarmee omgaan, is erg moeilijk. Ouderdom is een prachtige kroon, zegt Spreuken. Hoe zorg je ervoor dat het geen juk wordt?

Deel:

“Over-oma, waarom ben je zo oud?” Die diepzinnige vraag stelde een van haar vele achterkleinkinderen aan mijn oma op haar honderdste verjaardag. Oma gaf een verrassend antwoord. Niet zoiets als: “Omdat ik altijd gezond heb geleefd,” of “Omdat ik elke dag een kruiswoordpuzzel maak.” Ook niet: “Omdat God het wil.” Nee, tot verbazing van ons allemaal zei ze: “Ik denk dat de Here mij vergeten is.”

Dat hakte erin

‘De Here is mij vergeten.’ Dat hakte erin bij dit achterkleinkind. In de auto op weg naar huis barstte het in huilen uit: dat dit kón, dat de Here je vergat! En dat je dan voor altijd hier op de aarde zou moeten blijven, omdat Hij daarboven gewoon vergeet je Thuis te halen!

Oma is 102 geworden. “Als een kleed zal ’t al verouden,” zei ze toen ze die leeftijd bereikte. Dat zinnetje uit de oude berijming van Psalm 102 vond ze wel toepasselijk. Ze was 89 toen mijn moeder – haar jongste dochter – stierf (ik schreef daar enkele nummers geleden over in Visie). Toen zei ze al: “Ik hoop dat ik snel achter haar aan zal gaan.” Maar dat duurde dus nog ruim tien jaar. En heel erg vrolijk is ze al die jaren niet geweest.

Waarom kan mevrouw X, die al jaren weduwe is en slecht ter been, tóch zo tevreden in haar huisje zitten?

Tóch zo tevreden

Goed oud worden is een kunst. Als ik zo om me heen kijk, verstaat de een die kunst beter dan de ander. Dat fascineert mij. Waarom kan mevrouw X, die al jaren weduwe is en slecht ter been, tóch zo tevreden in haar huisje zitten? En waarom weigert meneer Y zijn rijbewijs in te leveren, terwijl hij een gevaar op de weg is? Waarom kopen sommige senioren als ze nog blakend van gezondheid zijn een appartement zonder drempels, terwijl anderen tot op hoge leeftijd in een groot huis met dito schuur blijven zitten en vervolgens klagen dat ze het allemaal niet meer kunnen onderhouden?

Tevredenheid of wanhoop

Volgens de Deens-Amerikaanse psychoanalyticus Erik Erikson (1902-1994) heeft een tevreden oude dag alles te maken met hoe je daarvoor geleefd hebt. Hij onderscheidde in het leven van de mens acht ontwikkelingsfasen, waarin telkens een keus gemaakt wordt. Wat je kiest, hangt af van hoe je in die fase terecht bent gekomen, wat er daarvoor gebeurd is in je leven en wat je daar vervolgens mee hebt gedaan. In de laatste fase, die rond het 65e levensjaar begint, gaat het om de keuze tussen tevredenheid en wanhoop.

Wanneer je als oudere terugkijkt op je leven, vind je dan wat je bereikt hebt goed genoeg? Ben je tevreden met jezelf en met hoe je het gedaan hebt? Kun je je verzoenen met de dingen die niet goed gingen? Dan kiest je voor tevredenheid. Je verzoent je met jezelf en met je leven tot dan toe. Je geeft dat wat je geleerd hebt door aan de generaties onder je, omdat je weet: zij zitten nu op de stoeltjes waar het gebeurt. Uit hun capaciteiten en reacties haal je hoop voor de wereld: het zal zonder mij ook wel goed gaan.

Je kunt ook kiezen voor wanhoop: je hebt niet bereikt wat je wilde en je vergeeft jezelf niet wat verkeerd ging. Je trekt je verbitterd terug en bent cynisch over de volgende generatie: het is niks en het zal ook nooit wat worden. De wanhoop overheerst en kan zelfs uitmonden in een depressie, en angst voor de dood.

Verzoend met jezelf

Erikson houdt in zijn model geen rekening met karakter of genen. Hij bestudeerde alleen de invloeden van buitenaf op een mens. Maar toch, ik kan er wat mee.

Lees ook: 'Lieve help, ik word oud!'
Lees ook: 'Lieve help, ik word oud!'

Ik zie het om me heen: ouderen die tevredenheid en een verzoend-zijn-met-zichzelf uitstralen. Erikson noemt dat ‘ego-integriteit’. Daarnaast zie ik ouderen die krampachtig door willen gaan met het realiseren van dingen. Die zich niet neerleggen bij het ouder worden. Die dat eigenlijk weigeren, omdat ze nog zo veel moeten. Omdat ze nog niet tevreden zijn met wat ze bereikt hebben en omdat ze geen geloof hebben in de volgende generatie.

Meer geluk dan grijsheid

Overgave. Dat is volgens geestelijk verzorger Jean Jacques Suurmond bij het ouder worden het kernwoord. Hij beschrijft dat in zijn boekje Meer geluk dan grijsheid. Prachtige titel. Door de ouderen die hij ontmoette te observeren kwam hij tot de conclusie dat loslaten, dingen uit handen kunnen geven, ervoor zorgt dat een mens ‘goed’ oud wordt. Wie dat leert, komt dichter bij God. Want wie zijn eigen wil loslaat, en de grip op het leven loslaat, ontspant zich. Hij kan zich in Gods armen laten vallen.

Elk mens – in welke leeftijdsfase ook – heeft een roeping, zegt Suurmond. Ook ouderen. Voor hen is de roeping: overgave. Kwetsbaar durven zijn. Je wordt zwakker, het gaat allemaal minder. Dit aanvaarden, is je roeping. Dat is geen slappe, berustende houding, maar een actieve bezigheid. Iets wat je elke dag weer moet doen en iets waar je ‘groter’, wijzer van wordt.

Daarom heeft Paulus gelijk als hij zegt: ‘Ook al gaat ons uiterlijke bestaan verloren, ons innerlijke bestaan wordt van dag tot dag vernieuwd’ (2 Korintiërs 4:16). In elke fase van ons leven kunnen wij iets leren, hebben wij een taak. Ook als je 65 bent en tot de ouderen gaat behoren, heb je een keus: die tussen hoop en wanhoop, tevredenheid en bitterheid.

Ouderdom is een prachtige kroon, zegt Spreuken. Hoe zorg je ervoor dat het geen juk wordt? (beeld:
Ouderdom is een prachtige kroon, zegt Spreuken. Hoe zorg je ervoor dat het geen juk wordt? (beeld: Tineke Verhoeff).

Kun jij tellen?

Je ouderdom wordt een kroon als je loopt op de weg van de rechtvaardigheid, zegt Spreuken 16:31. En dit vers uit Psalm 90 verwoordt het ook zo mooi: ‘Leer ons zo onze dagen te tellen, dat wijsheid ons hart vervult.’ Wie kan tellen, weet hoe oud hij is. Wie op tijd los kan laten, het stokje door kan geven aan de jongere generatie, wie zich op tijd verzoent met de ‘resultaten’ van zijn leven en zich overgeeft, die wordt wijs.

Overgave brengt je op de weg van de rechtvaardigheid, daar waar je de kroon van de ouderdom zult vinden. Want Christus, de Bewerker van de rechtvaardigheid, verlost je van zonden, angst en wanhoop. ‘Kom bij Mij,’ zegt Jezus, ‘en Ik help je het juk van je ouderdom dragen. Je zonden neem Ik alvast van je weg, dat scheelt een stuk. Verzoen je met Mij, met jezelf en met je leven. Dan vind je op je levensweg een kroon: de wijsheid, die je weer kunt doorgeven aan de generaties na jou.’

Terug naar oma

Nog even terug naar mijn oma, die dacht dat de Here haar vergeten was. Ze bedoelde het als grapje, maar wel met een serieuze ondertoon. Wie zo oud wordt, kan dat gevoel weleens krijgen: ik zit hier maar en niemand ziet mij meer – zelfs God niet.

Maar dan is daar de troost van Jesaja, tegen wie God zegt (Jesaja 46:4): “Tot in je ouderdom blijf Ik dezelfde, tot in je grijsheid zal Ik je steunen. Wat Ik gedaan heb, zal Ik blijven doen, Ik zal je steunen en beschermen.”

Oud, minder oud, of nog helemaal niet oud: we mogen ons allemaal overgeven aan God, die aan het begin en aan het eind, maar ook in het midden van ons leven staat.

Tekst: Theanne Boer
Beeld: Tiago Muraro

--:--