Oer: het grote verhaal van alles

Helemaal in lijn met het boek gaan we eerst terug naar waar het allemaal begon. Cees, hoogleraar aan de TU Delft, vertelt dat hij drie jaar geleden maandelijks met een groep wetenschappers, theologen en filosofen samenkwam om te praten over de vraag: stel dat evolutie echt heeft plaatsgevonden zoals wetenschappers hebben laten zien, wat betekent dat voor de christelijke theologie? “Gijsbert en ik raakten enthousiast over onze bevindingen en wilden die breder in Nederland aandacht geven. Er moest een boek komen. Geen studieboek, maar een verhaal: het grote verhaal van alles, van nul tot nu.
We zochten alleen nog iemand die goed verhalen kon vertellen. Zo kwamen we bij Corien terecht.”

Hoe zit het allereerst met jullie zelf: waren oerknal, evolutie en een aarde van miljarden jaren oud in jullie jongere jaren geaccepteerd?

Cees: “Voor mij wel. Ik ben gereformeerd-synodaal opgevoed, het was niet zo’n issue.”

Gijsbert: “Er werd thuis wel over gesproken, maar wij ‘wisten wel beter’, snap je?” Corien: “Zo was het bij ons ook. Oerknal en zeker evolutie klopten niet met Genesis 1 en 2.”

Oorsprongsvragen

Met Oer willen de auteurs christenen tegemoetkomen die worstelen met de vraag hoe je geloof en wetenschap tegelijk serieus kunt nemen. Cees: “Sommigen zitten hier echt mee. Anderen niet. Laten die laatste christenen gewoon God en hun naaste liefhebben en dit boek niet lezen.” Gijsbert: “Eens. Wat ik een lastige combinatie vind, is: geen interesse, maar wel een stellige mening.”

Cees: “Dat vind ik soms ook storend. Wil je niet in de materie duiken, prima, maar geef mij als christen dan de vrijheid dat wél te doen.”

Vroeger dacht ik liever niet na over de oorsprongsvragen

Gijsbert: “Ik ken ook eenvoudige, gelovige mensen die het creationisme aanhangen en tegelijk inzien dat de ruimte die wij proberen te scheppen voor andere christenen belangrijk kan zijn. Vervolgens hebben ze de geestelijke wijsheid om zich van een oordeel te onthouden.”

Corien: “Zelf dacht ik vroeger liever niet na over de oorsprongsvragen, bang dat het mijn geloof onderuit zou halen. Maar omdat mijn zoons er op de middelbare school mee te maken kregen, moest ik er toch wat mee, dus ik ben er veel over gaan lezen.

En toen mocht ik Cees interviewen voor Eva. Ik was onder de indruk van de manier waarop hij praatte over schepping, oerknal en evolutie. Voor hem was die combinatie totaal geen probleem. Ik ben dankbaar voor de ruimte die dat gaf.”

Ruimte?

Corien: “Ja. Ik heb, vooral op school, meegekregen dat je moet gelóven, niet nadenken. En dat wetenschappers je geloof onderuit willen halen.”

Cees: “Ik ken concreet geen directe collega-wetenschapper die dat bewust beoogt. Onze bedoeling is juist om het geloof van mensen te versterken. Misschien overkomt dat sommigen met Oer ook. Tegelijkertijd kan die twijfel met angst te maken hebben; waar stel je je vertrouwen op? Wat mij betreft op God, op Jezus, niet per se op een bepaalde manier om de Bijbel te lezen.”

Reageren lezers zoals jullie hadden verwacht?

Cees: “Mensen zijn erg enthousiast. Ik had meer negatieve reacties verwacht.” Gijsbert: “Vooral uit seculiere kring vallen de reacties mee. Kritiek komt, zoals verwacht, vooral uit meer orthodoxe kringen.” Cees: “Aan Corien kleeft het beeld van kinderboekenschrijver. Misschien verklaart dat waarom Visie schreef dat de stijl iets van een kinderboek had. Maar het is een begrijpelijk geschreven boek voor volwassenen. Als men het toegankelijk noemt, zie ik dat als compliment.”

Ik durf het gerust cadeau te doen aan seculiere vrienden

Gijsbert: “Voor meer praktisch opgeleide mensen is er weinig materiaal over dit onderwerp, waardoor ze zich weleens buitengesloten voelen en het moeilijk vinden om hun mening te vormen. Dus: hoe toegankelijker, hoe beter.”

Cees: “Overigens is het ook voor niet-gelovigen goed leesbaar. Ik ken mensen die via Oer voor het eerst de grote Bijbelverhalen lezen. Sterker nog: ik heb reclame gemaakt in onze buren-app, naar aanleiding van mijn interview bij Op1.”

Gijsbert: “Ik durf het gerust cadeau te doen aan seculiere vrienden. Kijk: eigenlijk doen we aan wetenschapscommunicatie naar gelovigen, en aan geloofscommunicatie naar niet-gelovigen.”
Corien: “Voor het eerst durven mijn zoons een boek van mij aan hun vrienden te geven, heel leuk. Ze zijn trots.”

Lees ook: Recensie: ‘Oer – Het grote verhaal van nul tot nu'

Lees ook: Recensie: ‘Oer – Het grote verhaal van nul tot nu'

Wat is de mooiste reactie die jullie kregen? En de naarste?
Corien: “Ik kreeg een enkele boze reactie, maar vooral mooie reacties. Een bevriende collega-theoloog schreef: ‘Ik heb ervan genoten en ik raakte onder de indruk van de grootsheid van God.’ Mooi als een verhaal zoiets kan oproepen.”

Cees: “Na elk boek of interview over God en evolutie krijg ik haatmails, zowel van atheïsten als gelovigen. Ik heb daar een zekere ongevoeligheid voor ontwikkeld. De mooiste reactie is als mensen zijn geraakt of opnieuw verwonderd raken over de kosmos, de incarnatie van God, of de stok die Jezus sloeg.”

Gijsbert: “Enkele collega-theologen verweten mij dat ik het heb laten gebeuren dat Cees een stevig wetenschappelijk verhaal houdt, waarna het boek als een zondagsschoolverhaal verdergaat. Ze misten een wetenschappelijke verwerking van de ontstaansgeschiedenis van de Bijbel. Maar: ons voornaamste doel was te laten zien dat geloof en wetenschap samengaan. Daarbij blijft zowel de kosmologie als de theologie noodzakelijkerwijs wat aan de opper- vlakte. Als ik serieuze kritiek krijg, reageer ik daarop. De recensie in het Reformatorisch Dagblad gaf een vertekend beeld; dan reageer ik niet publiekelijk, maar stuur wel even een mailtje naar de redactie.” Corien: “Ik vind het heel mooi hoe geduldig Cees reageert op wetenschappers die via Twitter kritiek uiten.”

Gijsbert: “Ja, hij blijft op de inhoud reageren en scheldt niet terug.”

Corien, was het schrijven van ‘Oer’ een heel andere ervaring dan een kinderboek schrijven? “Ja, ik had het idee: hier staat veel op het spel. Tegelijk deden we het met z’n drieën. Over elke zin is tien keer heen en weer gemaild, van de eerste hoofdstukken heb ik wel vijftien versies. ‘Hoelang doe je over 25.000 woorden?’ vroeg Cees tijdens onze eerste bespreking. ‘Dat moet in zes weken kunnen,’ zei ik. ‘Mooi, dus we kunnen het over twee maanden uitgeven!’ reageerde Cees. Maar ik kwam niet verder dan vijftig woorden per dag, waar ik de volgende dag wéér aan schaafde. Ondertussen bleef ik bijleren over astronomie, geologie en biologie, want het moest allemaal kloppen. Al met al een zware klus.”

De evolutietheorie heeft steeds betere papieren

Zijn er passages die jullie extra moeite kostten?

Cees: “Zeker. Wat er gebeurde in Eden, bijvoorbeeld. Spannend én boeiend hoe je daar in verhaalvorm woorden aan geeft; hoe is de Bijbeltekst precies bedoeld? We hebben de boom der kennis bijvoorbeeld vervangen door een verboden bron, om bij stereotyperingen weg te blijven én om de gedachte erachter op een nieuwe manier te benadrukken.”
Gijsbert: “De evolutionaire geschiedenis staat bol van lijden, ziekte en dood. Dat wilden we niet afvlakken of mooier maken dan het is, maar tegelijk moest het ook geen zwaar boek worden. Hopelijk is het in balans.”

Achten jullie het mogelijk dat over twintig jaar blijkt dat dit boek ernaast zat?
Gijsbert: “De kans lijkt me groter – al wil ik niet zelfverzekerd overkomen – dat dan blijkt dat een groot deel van de christenheid er in grote lijnen net zo naar kijkt.” Cees: “Dat geldt trouwens nu al voor alle katholieken en tachtig procent van de protestanten.”

Gijsbert: “De evolutietheorie heeft steeds betere papieren, ook door ontdekkingen in de genetica. Als dat doorzet, zal de acceptatie ook doorzetten. Zo ging dat ook toen het heliocentrisme – de theorie dat de aarde om de zon draait – zich ontwikkelde.”

Cees: “De discussie is opgeschoven. Over twintig jaar zijn we vermoedelijk met andere vragen rond geloof en wetenschap bezig, zoals brein en geest, bewustzijn en robotica en wetenschappelijke verklaringen van godsdienst.”

Gaan jullie nog eens samenwerken?

Gijsbert: “We hebben het weleens gehad over een soort catalogus van alle argumenten die christenen inbrengen tegen evolutie, en daar dan de verhelderende antwoorden bij geven. Want voortdurend komen dezelfde tegenwerpingen terug.” Corien: “Voor mij was dit werk, maar Cees en Gijsbert hebben er naast een veeleisende baan veel vrije tijd in gestoken. Omdat het ze echt aan het hart gaat dat mensen met deze vraagstukken worstelen, dat sommige jongeren hun geloof verliezen omdat ze gevoelsmatig wetenschap en geloof niet kunnen combineren.”

Cees: “Ik heb nog geen concrete plannen voor een vervolg. Maar het is wel duidelijk dat ik Corien weer opbel als we weer eens een bestseller willen schrijven.”