5 vragen over moderne slavernij in Nederland
'Veel slachtoffers durven geen hulp te zoeken'
Donderdag 18 oktober is het de Europese Dag tegen Mensenhandel. Deze hele week staat de EO daarom stil bij moderne slavernij. Hoeveel komt dit voor in eigen land? Wat kunnen jij en ik ertegen doen? In dit artikel beantwoorden we deze en drie andere vragen over moderne slavernij in Nederland.
Lees ook: EO vraagt met 'Why Slavery?' week lang aandacht voor moderne slavernij
1. Wat is moderne slavernij?
Moderne slavernij wordt gebruikt als synoniem van onvrije arbeid of mensenhandel. Van mensenhandel is volgens de Nederlandse wet (artikel 273f) sprake als iemand wordt uitgebuit of geprobeerd wordt iemand uit te buiten, om hier zelf (financieel) beter van te worden. Daarbij kan (de dreiging van) onder meer dwang, geweld of misleiding een rol spelen.
De wet onderscheidt arbeidsuitbuiting, seksuele uitbuiting, criminele uitbuiting en gedwongen orgaanverwijdering. Arbeidsuitbuiting komt bijvoorbeeld voor in de horeca, transportsector en tuinbouw. Slachtoffers maken vaak lange dagen onder slechte arbeidsomstandigheden, terwijl ze vaak niet of nauwelijks betaald krijgen. CoMensha, expertise- en coördinatiecentrum op het gebied van mensenhandel in Nederland, zet in deze PDFde verhalen van dertig slachtoffers van moderne slavernij in Nederland op een rij.
2. Hoeveel komt moderne slavernij voor in Nederland?
CoMensha houdt bij hoeveel mensen (mogelijk) slachtoffer zijn van moderne slavernij of mensenhandel. De organisatie krijgt meldingen van bijvoorbeeld politie en hulporganisaties. CoMensha registreerde 1.076 slachtoffers in 2017 en ongeveer evenveel in 2016, ruim 1.300 in 2015 en meer dan 1.500 in 2014. De meeste gemelde slachtoffers in 2017 hadden de Nederlandse nationaliteit (ongeveer een derde); Roemenië, Polen en Bulgarije waren daarna de belangrijkste herkomstlanden. Vrouwen werden het vaakst slachtoffer van seksuele uitbuiting, mannen van arbeidsuitbuiting.
Het aantal meldingen dat CoMensha registreert, ligt sterk onder de schattingen van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen. Volgens die organisatie zijn in Nederland op jaarbasis ongeveer 6.250 mensen slachtoffer van moderne slavernij.
3. Wat zeggen de cijfers?
“We hebben in Nederland slechts het topje van de ijsberg in beeld," concludeert Ina Hut, directeur-bestuurder van CoMensha. Veel slachtoffers durven volgens haar geen hulp te zoeken, weten niet waar ze naartoe kunnen, willen geen hulp, of zien zichzelf niet als slachtoffer. Daarnaast wordt mensenhandel volgens Hut vaak niet gesignaleerd door buitenstaanders, zoals hulporganisaties, gemeenten, buren of politie.
Zo verklaart zij ook de daling van het aantal meldingen bij CoMensha in de afgelopen jaren. “De prioriteit lag ergens anders," zegt Hut. “De politie en andere opsporingsdiensten waren meer bezig met bijvoorbeeld terrorismebestrijding.” Inmiddels worden bij de politie meer agenten getraind op het herkennen van signalen van mensenhandel. Ook krijgt de Inspectie SZW (voorheen Arbeidsinspectie) de komende jaren stapsgewijs meer budget om beter te kunnen handhaven.
Hut is blij met deze stappen, maar maakt zich grote zorgen over de invloed van de nieuwe Europese privacywetgeving (de AVG). Organisaties zijn bang de wet te overtreden, zegt ze. “Ik merk nu al dat we daardoor minder meldingen krijgen. Dat vinden wij geen goede zaak.” Op dit moment zijn alleen de opsporingsdiensten, zoals de politie, wettelijk verplicht om situaties van mensenhandel aan CoMensha door te geven. Wat directeur Hut betreft wordt de verplichting uitgebreid naar onder meer gemeenten en jeugdzorginstellingen.
4. Welke groepen zijn extra kwetsbaar?
Mensenhandel of moderne slavernij komt volgens CoMensha voor in alle lagen van de bevolking, maar sommige groepen zijn extra kwetsbaar. In Nederland zijn het vaak migranten die slachtoffer worden. Zij spreken de taal niet of nauwelijks, kennen hun rechten niet en hebben vaak geen sociaal netwerk.
Ook mensen met een lichtverstandelijke beperking lopen extra risico om slachtoffer te worden van moderne slavernij. Ina Hut van CoMensha: “Vanuit de opvang krijgen we signalen dat vrouwelijke slachtoffers van seksuele uitbuiting vaker lichtverstandelijk beperkt zijn.” Sinds de komst van internet kunnen meisjes makkelijker worden geronseld dan vroeger.
De meeste meldingen die CoMensha ontvangt, hebben betrekking op vrouwen. Maar dat wil niet zeggen dat de verhouding mannelijke/vrouwelijke slachtoffers in werkelijkheid dezelfde is. Mannen lijken uit schaamte vaker geen hulp te zoeken, omdat ze denken dat een man zich sterk hoort op te stellen en geen slachtoffer kan zijn. Volgens Hut blijft bijvoorbeeld seksuele uitbuiting van mannen hierdoor vaak onder de radar: “Je moet echt op pad om deze slachtoffers te vinden.”
5. Wat kunnen jij en ik doen tegen moderne slavernij?
Nog altijd worden mensen slachtoffer van slavernij, óók in Nederland. Een van de problemen, zegt Ina Hut van CoMensha, is dat mensen signalen van mensenhandel niet herkennen. “Belt iemand bijvoorbeeld de gemeente om te klagen over geluidsoverlast van de buren, waar twaalf mensen op één adres wonen, dan zou de ambtenaar zich moeten afvragen: zo veel mensen op één adres, is hier soms sprake van arbeidsuitbuiting?” Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid heeft verschillende hulpmiddelen ontwikkeld om mensenhandel te herkennen.
Maar ook de ‘gewone’ burger is volgens Hut lang niet sensitief genoeg. Al speelt mensenhandel zich vaak grotendeels af in het verborgene, wat CoMensha betreft zouden mensen vaker kritische vragen aan zichzelf en anderen moeten stellen. Als het op een verjaardag bijvoorbeeld gaat over die ene Chinese serveerster die áltijd aan het werk is, denk dan eens: klopt dit eigenlijk wel? In deze checklist van FairWorkzie je waar je op kunt letten.
De alarmbellen zouden daarnaast vaker moeten afgaan als mensen winkelen, vindt Hut. Sommige producten zijn gewoon té goedkoop, zegt ze, maar toch kopen we ze. “Daardoor houden we mensenhandel met z’n allen in stand.”
Heb je het vermoeden dat iemand slachtoffer is van moderne slavernij? Stap naar de politie, is het belangrijkste advies van CoMensha, en meld het desnoods anoniem. Ook kun je terecht bij CoMensha en in het geval van arbeidsuitbuiting bij de Inspectie SZWofFairWork.
Zelf slachtoffer van moderne slavernij?
Ben je zelf slachtoffer van moderne slavernij? Neem iemand in vertrouwen en vertel je verhaal, adviseert CoMensha, én stap naar de politie. Ook kunnen slachtoffers contact zoeken met een zogeheten zorgcoördinator.
Tekst: Maarten Dallinga
Beeld: Ernst Coppejans in opdracht van CoMensha en in samenwerking met stichting Open Mind.
