De groeispurt van pinksterkerken
... en de risico's
De pinkstergemeenschap is wereldwijd de snelstgroeiende tak van het christendom. Per dag komen er zo’n 35.000 nieuwe gelovigen bij. Ook in Nederland is deze ontwikkeling te zien. Maar waarom groeit de gemeenschap zo snel? En kleven daar ook risico’s aan?
De lichten worden gedimd, waarna drie enorme beamerschermen de aandacht trekken van het publiek. Bij het starten van een korte film begint de gehele zaal ritmisch te klappen, waarna een ware lichtshow wordt ingezet, die meedeint op het ritme van het klappende publiek. Er is geen orgel, of gezang van Psalmen op hele noten: als de bandleden op het podium springen, lijkt het of je bij een concert aanwezig bent. Het geloof, gegoten in een eigentijds, hip muzikaal jasje. Welkom bij de Doorbrekers, een van de snelst groeiende kerken in Nederland.
De kerk startte ruim twaalf jaar geleden met een klein groepje van veertig mensen in Barneveld. Nu pronkt naast de A30 de eigentijdse kathedraal van de DoorBrekers, die elke zondag ruimte biedt aan tweeduizend bezoekers, en daarmee de titel ‘megakerk’ heeft gekregen. Naast het megagebouw in Barneveld, heeft de kerk ook in Zwolle, Amersfoort, Zeeland en Drechtsteden locaties waar kerkgangers bij elkaar komen.
De afgelopen 2,5 jaar deed Romee Boots onderzoek naar pinkstergemeenten in Nederland. Tijdens haar onderzoek werd ze geïnspireerd en geadviseerd door verschillende personen, onder wie docent Karlijn Goossen, journalist Karel Smouter en religiewetenschapper aan de Vrije Universiteit Amsterdam, Miranda Klaver. De uitkomsten van haar onderzoek verwerkte Romee Boots in deze artikelenserie.
Muziek als succesfactor
“Muziek is een belangrijke succesfactor van pinksterkerken,” vertelt Miranda Klaver, religieonderzoeker en antropoloog aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. “Daarnaast geven pinksterkerken zoals de DoorBrekers en Hillsong mensen het gevoel dat zij deel uitmaken van iets groters dan henzelf, dat ze onderdeel zijn van een succesvolle beweging. Deze aspecten hebben raakvlakken die horen bij een bepaalde jongerensubcultuur. Dat verklaart deels waarom zo veel jongeren zich voegen bij pinksterkerken. De pastors of voorgangers van pinksterkerken hebben dan ook vaak een specifieke kledingstijl: ze hebben hippe brillen, dragen leren broeken en hebben tattoos.”
Volgens ‘senior pastor’Peter Paauwe van de DoorBrekers heeft de kerk haar succes “natuurlijk aan God” te danken, vertelde hij in de Volkskrant. Daarnaast is de kerk modern en verpakt deze een “orthodoxe leer in een eigentijds jasje”. En dat is in het gereformeerde biblebeltse Barneveld nieuw. Met 10 orthodoxere kerken in het dorp biedt de DoorBrekers-kerk de bijna 60.000 inwoners een nieuw geluid dat ook jongeren aantrekt en enthousiasmeert voor het geloof.
Christelijk nest
De mensen die lid worden van pinksterkerken, komen vrijwel altijd uit een christelijk nest, of zijn eerder in aanraking gekomen met het christendom. Klaver: “Binnen kerken als de DoorBrekers of Hillsong zie je vooral jonge mensen met een christelijke achtergrond, afkomstig uit andere kerken. Het aantal seculiere jongeren dat zich later tot het geloof bekeert, is erg klein. Volwassenen die zich aansluiten, hebben vaak een achtergrond in de midden-orthodoxe kerken.”
Ook de snelgroeiende kerk Mozaïek0318 in Veenendaal trekt veel jongeren en gelovigen van midden-orthodoxe kerken. In mei maakte de kerk bekend een tweede gemeente te starten in het kerkelijke Bunschoten-Spakenburg.
Connectie en verbinding
Voor een eenzame nieuwkomer kan een megakerk met tweeduizend bezoekers wat beangstigend en overweldigend zijn. Daar lijkt de DoorBrekers-kerk rekening mee te houden. Sterker nog, het is bijna een specifiek aandachtspunt van de kerk om individuele relaties te stimuleren, ondanks de enorme massa kerkbezoekers: ‘Relaties zijn het kloppende hart van de kerk,’ kopt een foldertje van de DoorBrekers.
“Kerken sluiten aan bij primaire behoeften, zoals het zoeken van verbindingen of connecties,” zegt Joke van Saane, godsdienstpsychologe aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Dat lijkt nóg een succesfactor te zijn van pinksterkerken: het bieden van samenhang en relaties – terwijl de samenleving steeds meer lijkt te individualiseren.
Van Saane voegt toe dat muziek en de moderniteit binnen pinksterkerken veel invloed hebben op bezoekers: “Mensen komen in een positieve stemming als ze in aanraking komen met licht en muziek. Hetzelfde fenomeen zie je in de reclame- en marketingwereld. Daar worden mensen ook beïnvloed met beelden en geluiden.”
Marketing & sales
Het toepassen van reclametechnieken lijkt een extra reden tot succes te zijn. En reclame en marketing is ook Paauwe niet vreemd. Voordat hij de DoorBrekers oprichtte volgde Paauwe een opleiding ‘Marketing & Commerce’ en was hij onder andere werkzaam als vertegenwoordiger en CEO.
Op de vraag of dat Paauwes werk als ‘senior pastor’ beïnvloedt en diens groei verklaart, kwam eerst geen antwoord. Paauwe wilde niet ingaan op een interview, ondanks herhaaldelijke verzoeken. Bij het toesturen van een definitieve versie van het artikel gaf hij toch reactie, waarin hij onder meer aangaf: “Marketing heeft niets met groei te maken. Alle onderzoeken wijzen uit dat marketing niet werkt.”
De jaarverslagen van de kerk bieden ook enige inzichten: de kerk had in 2016 een waarde van € 7.355.164,-, mede dankzij hun investeringen in vastgoed aan gebouwen en terreinen, waaronder de Midden Nederland Hallen (MNH). Daarnaast kon de kerk haar inkomen zien stijgen dankzij het verhuren van de MNH aan bedrijven.
In hetzelfde jaar ontving de kerk bijna twee miljoen aan giften en collecten. Met dat geld organiseerde de gemeente onder andere conferenties, doopdiensten en trainingen. Opvallend is dat er in dergelijke kerken vaak nadruk ligt op het geven van tienden, zo ook tijdens deze dienst van de DoorBrekers.
Volgens een regelmatige bezoeker had de kerk het voornemen komend jaar niet meer om giften te vragen, maar tijdens bovenstaande zondagse dienst werd er tot drie keer opgeroepen om geld te geven aan de kerk. De DoorBrekers is niet de enige pinksterkerk die marketingachtige praktijken toepast. Zo verlootte de jonge kerk De Basis in Apeldoorn onlangs een hotelovernachting voor nieuwe bezoekers die zich lieten registreren in de kerk, en produceren, promoten en verkopen veel kerken hun eigen muziek. In de Verenigde Staten gaat het nog een stapje verder. Daar verlootte een kerk recentelijk auto’s om nieuwe bezoekers te trekken.
In Nederland houden we het tot nu toe enigszins Calvinistisch-bescheiden. Bij het verlaten van de dienst ontvang je wel een warm kopje kerk-koffie. Versierd met de tekst: ‘DoorBrekers: Waar levens worden vernieuwd.’
Tekst: Romee Boots
Beeld: Unsplash
