Waarom maakt God het kwaad niet minder?

Het christelijke antwoord op waarom er ellende is, is heel in het kort: dat hoort bij mens-zijn. Als God elke kwade gedachte en elke nare gang-van-zaken acuut bijstuurde, leefden we in een soort bloemige droomwereld waar we nooit volwassen konden worden. Het is óf niet-bestaan óf bestaan-met-ellende. God heeft voor dat laatste gekozen.

Kiezen voor het leven
Dat is een heftige keus, maar wij mensen lijken het daar (over het algemeen) mee eens te zijn. We hebben namelijk allemaal ook diezelfde keus die God had: niet-bestaan of bestaan-met-ellende. We kunnen, hard gezegd, allemaal zelfmoord plegen. Veel mensen hebben daarover nagedacht, in hun donkere puberjaren of later in een crisis, en kiezen ervoor om te leven. Vast niet elke dag, maar we bouwen toch bewust een commitment op aan dit bestaan.

Slechts ongeveer 1 procent van de mensen kiest uiteindelijk voor zelfmoord. Zij maken de afweging dat niet-bestaan beter is dan bestaan-met-ellende. Dat doen ze niet alle dagen van hun leven en als de zelfmoordpoging mislukt, zijn ze daar vaak zelfs blij mee. Bovendien gaat het hier meestal om mensen van wie het beoordelingsvermogen is aangetast door een ziekte als depressie of psychose. De keuze voor niet-bestaan wordt, anders gezegd, vrijwel alleen maar door mensen gemaakt die op dat moment slecht zijn in keuzes.

Voor alle duidelijkheid: het bovenstaande is een filosofische gedachtegang, geen pastorale overweging voor wie somber is! Het gaat me om je vraag waarom er zoveel ellende is, en ik constateer dat iedereen het weliswaar veel vindt, maar zelden te veel.

Er is meer goed dan kwaad
En met reden. Want is er inderdaad wel zo veel lijden? Absoluut gezien verschrikkelijk veel, maar relatief gezien niet. Hoeveel ellendige minuten zijn er in een gemiddeld mensenleven vergeleken met neutrale of gelukkige minuten? Er zijn natuurlijk uitzonderingen, maar bij vrijwel iedereen zijn de ellendige momenten in de minderheid, en zelfs mensen die voortdurend pijn hebben, vinden vaak nog hun leven de moeite waard. Want ook dan is er veel meer dan alleen die pijn: er staat ontzettend veel schoonheid tegenover.

Ook als je het op grote schaal bekijkt, is ellende slechts een fractie. In een zeer kleine uithoek van het heelal wordt geleden, in een zeer klein deel van de totale geschiedenis.

Daarbij komt dat kwaad altijd volgt op iets goeds. Je kunt alleen iemand missen als je eerst van iemand gehouden hebt. Kanker kan alleen woekeren als er eerst heel complex en mooi leven is. In die zin is het goede altijd in de meerderheid. Kwaad is altijd een diefstal en loopt altijd achterop.

De dood is de belangrijkste ‘afgrenzer’ van het kwaad. Niemand zal ooit langer dan, zeg, 100 jaar lijden. En dan zijn er nog allerlei andere ‘afgrenzers’. We zijn als mensen in staat ons af te sluiten van onze omgeving. Kwaadaardige types sterven zelf ook. We hebben natuurlijke en kunstmatige pijnstillers.

Het is prima om het niet te weten
Kortom, er is veel ellende, maar over het algemeen vinden we dat niet té veel. Daarom hoef je je als gelovige denk ik niet extra te verdedigen met rationele argumenten. Die zijn er wel, maar er is geen dringende reden toe.

En los daarvan is het prima om over dat ‘restant’ onverklaarde ellende te zeggen dat je het niet weet. Er is zoveel wat we niet weten. We weten niet wat morgen gebeurt, we weten 99,9999 procent van de geschiedenis niet, noch 99,9999 procent van wat er in het heelal gebeurt. Een atheïst weet niet waar alles vandaan komt of ons bewustzijn of hoe je kwaad überhaupt echt kwaad moet noemen. Dan mag een theïst prima zeggen dat hij of zij een deel van het kwaad niet begrijpt.

Geen antwoord op specifiek kwaad
Zelfs dat niet-begrijpen kun je enigszins begrijpen. Als gelovige kun je iets in het algemeen over het kwaad zeggen, maar specifieke ellende is veel lastiger. Waarom is die-en-die gestorven? Waarom is er zus-en-zo ziekte?

Daarop kunnen we nooit hard antwoord geven, omdat we veel te weinig weten over hoe specifieke gebeurtenissen met alle andere gebeurtenissen samenhangen. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat iemand ziek werd om zo iets veel ergers te voorkomen. Dat weten we niet, omdat we geen alternatieve geschiedenis kunnen ‘afspelen’ en we überhaupt de meeste links tussen gebeurtenissen niet doorhebben.

Dat komt ook door het zogeheten ‘vlindereffect’. Een wetenschapper heeft ooit gezegd dat ‘de vleugels van een vlinder in Brazilië maanden later een tornado in Texas zouden kunnen veroorzaken’, en dat klopt waarschijnlijk ook. De kleinste details kunnen soms jaren later een enorm verschil maken. Je oog viel op een reclame, daardoor dacht je aan dit-of-dat, daardoor ging je naar de kroeg en ontmoette je de liefde van je leven...

Ook om deze reden is het dus prima om te zeggen dat je iets niet begrijpt, in het algemeen niet, maar ook specifieke ellende niet. De wereld is ingewikkeld, God is groot. Voorlopig, en misschien wel nooit, zullen we niet alles kunnen narekenen. 

Auteur: Reinier Sonneveld