‘Mijn kind is een buitenbeentje’

Voor Bianca (10) was het niet zo leuk op school. Sterker nog, ze vond het er verschrikkelijk. In groep 3 begon het. Ze paste niet in de groep en voelde zich anders dan de rest. Haar moeder Miranda vertelt: “Ze dook weg in haar jas en wilde zichzelf het liefst onzichtbaar maken als ik haar op het plein bracht. Na school kwam ze altijd alleen naar buiten, gezichtje naar beneden en een sombere blik in haar ogen.”
Vader Arjen voelde zich machteloos en weet nu dat hij soms niet goed op zijn dochter reageerde. “Ik was wel eens te drammerig tegen haar om er zélf wat meer aan te doen, terwijl ik dat helemaal niet van haar kon verwachten. Het moet het leed voor Bianca alleen maar groter hebben gemaakt. Ze uitte haar gevoelens niet, tenminste niet naar mij, al merkte ik wel dat ze vaak veiligheid bij me zocht en lekker wilde knuffelen.”

Actie-reactie
Miranda ervoer dezelfde reddeloosheid als Arjen. “Je wilt dat je kind gelukkig is en voor mijn gevoel kon ik niets aan de situatie veranderen.” Ze slikt wat tranen weg. “Ik vond dat er te weinig vanuit haar beleving werd gekeken. Een verhaal heeft altijd twee kanten; het is actie-reactie. Natuurlijk had Bianca misschien minder in haar schulp moeten kruipen, maar de klas maakte het haar erg moeilijk. Het ene deel negeerde haar en het andere deel treiterde haar echt.”
Aan het eind van het liedje zagen Arjen en Miranda slechts één uitweg: een andere school. “Terwijl wij helemaal niet de types zijn om problemen te ontvluchten,” zegt Arjen, “maar dit hield ze niet vol.”
Nu, twee jaar later, gaat het heel goed met Bianca. Miranda zegt het stralend. “Ze gaat – echt waar – met plezier naar school, heeft vriendinnetjes en is helemaal opgebloeid. De leerprestaties zijn weer beter, ze kan zich beter concentreren en lacht veel meer. Wat een verademing! Wel heeft Bianca het nog geregeld over deze zwarte periode, want het heeft diepe sporen achtergelaten. Ook merk ik dat ze nog erg boos is op haar toenmalige klasgenootjes.”

Dapper
“Je reactie als ouders op zo’n vervelende situatie wordt vaak door eigen gevoelens bepaald,” vertelt gezondheidszorgpsycholoog en orthopedagoog Cary Lenstra. Ze heeft ervaring met sociale vaardigheidstrainingen, ook aan zogenaamde buitenbeentjes. “Vader Arjen geeft heel dapper toe dat het hem soms irriteerde, waarschijnlijk ten dele veroorzaakt door zijn gevoel van machteloosheid. Een tegenovergestelde reactie vanuit deze machteloosheid kan een te beschermende houding naar je kind zijn. Dat – vaak onbewuste – gedrag zie ik namelijk veel. Je neemt je kind op de arm en begint zijn of haar problemen op te lossen. Je staat geregeld in de klas om de andere kinderen te wijzen op hun gedrag, of je legt je kind thuis lekker in de watten ‘omdat het op school zo naar is’. Maar onbewust geef je je kind hierdoor een onwenselijk stempel, namelijk dat van een slachtoffer.”

Middenweg
“Bezorgde ouderlijke gevoelens zijn volkomen begrijpelijk, maar kunnen een barrière vormen om adequaat te reageren,” stelt Cary onomwonden vast. “Dat zeg ik misschien wat makkelijk, maar ik weet ook wel dat het geen sinecure is om goed te reageren. Het gaat immers om je eigen vlees en bloed.
Natuurlijk zijn overbezorgdheid of irritatie niet de enige twee reactiemogelijkheden. Je kunt als ouders ook een middenweg leren vinden. Belangrijk is om begrip te tonen richting je kind en hem of haar uit te laten huilen, maar ook om hem uit de slachtofferrol te halen of te houden. Geef hem het vertrouwen dat hij zelf met z’n gedrag situaties kan beïnvloeden en help hem te bedenken hoe hij dat kan doen. Bid er samen voor en bevestig hem zoveel mogelijk. Op de achtergrond kun je bijvoorbeeld wel helpen door bijvoorbeeld eens ongemerkt te overleggen met school of met een andere ouder over een speelafspraak of verjaardagsfeestje.
Wordt je kind stelselmatig gepest, dan moet je absoluut ingrijpen en je op school niet af laten schepen met woorden als ‘het zal wel weer overgaan’. In dat geval moet het kind kunnen rekenen op de steun en veiligheid van de ouders.”

Training
Kinderen die buiten de boot vallen, hebben vaak de neiging om zich óf terug te trekken in hun eigen wereldje – zoals Bianca deed – óf zich als agressieve straatvechtertjes overeind te houden. Cary gebruikt voor kinderen vaak een voorbeeld uit het dierenrijk. “Wat doet een leeuw als er iets gebeurt wat hij niet leuk vindt? Hij wordt boos, gaat grommen, haalt uit of kiest voor de frontale aanval. Die agressieve houding kom je vaak tegen bij afgewezen kinderen met een extravert karakter; ze gaan schreeuwen, slaan en ruziemaken.
Een ander dier is de schildpad, die bij naderend gevaar zo diep mogelijk wegduikt onder zijn schild. De schildpadden onder de afgewezen kinderen zijn meestal introvert en klappen emotioneel dicht als ze in moeilijke situaties komen. Ze gaan huilen en durven niets te zeggen.
Tot slot laat ik de kinderen tijdens een training kennismaken met de pauw. Dit dier heeft enkele prachtige eigenschappen. Hij komt zelfverzekerd aanlopen, met zijn kop fier omhoog en veren voor iedereen zichtbaar. ‘Kijk, dit ben ik en ik vind dat ik er mag zijn.’ Gebeurt er iets wat hij niet leuk vindt, dan laat hij dat op een vriendelijke, maar duidelijke manier weten. Ik merk dat deze voorbeelden kinderen steun geven en hen – door ermee te oefenen – kunnen leren assertiever te worden.”

Golflengte
Lang niet altijd is er iets ‘mis’ met buitenbeentjes. Een ongelukkige samenstelling van een klas, kan zorgen voor eenzaamheid en een gebrek aan plezier op school. Ook merkt Cary dat buitenbeentjes kunnen komen uit gezinnen waar bijvoorbeeld klassieke muziek, concerten en museabezoek veel aandacht krijgen. “Het is dan van belang om in de gaten te houden dat je kind voldoende aansluiting met leeftijdsgenoten houdt. Zo’n kind kan soms zijn ei niet kwijt op het schoolplein, omdat het andere interesses heeft en op een andere golflengte zit.
Het geloof kan net zo goed een aanleiding zijn om buitengesloten te worden, vooral in het voortgezet onderwijs. Bijvoorbeeld als een kind op een intense wijze leeft met God en daar vrijuit over vertelt op school. Kortom, je hoeft niet altijd een aantoonbaar gedragsprobleem of een sociale achterstand te hebben om in een groep als buitenbeentje gebrandmerkt te worden.”

Expressief
Middenin zo’n situatie zit Pieter van 7. Vorige week kwam hij opnieuw huilend uit school. Zijn moeder vertelt: “Hij is erg expressief en vindt fysiek contact heel normaal. Maar andere jongens in de klas zijn daar niet van gediend en duwen hem weg. Pieter snapt dit niet en voelt dat hij buiten de groep staat. Het is overigens een groep waarin heel veel kinderen zitten met aantoonbare gedragsproblemen.”
“Ik vind het erg moeilijk om aan te zien,” vult de vader van Pieter aan, “en had dit nooit verwacht, omdat Pieter een jongetje is dat verbaal best sterk is en hier thuis lekker van zich afbijt. In andere groepsverbanden, zoals in de kerk of op de sportvereniging, speelt dit probleem gelukkig niet. Dat stelt me aan de ene kant gerust, maar hij brengt wel veel tijd op school door, dus hij moet het daar ook naar zijn zin hebben.”
De moeder van Pieter heeft daarom opnieuw een gesprek met de meester aangevraagd. “Ik merk dat hij het heel druk heeft en misschien niet de rust heeft om een extra oogje in het zeil te houden. Maar juist daardoor wachten we niet af en trekken we zelf aan de bel. Pieter heeft gewoon de pech dat hij er in de klas steeds buiten valt. Ik vind het moeilijk om aan te geven wat er moet gebeuren, maar dit kan ik niet langer aanzien. Laatst kwam hij thuis en vroeg hij me: ‘Mam, ik ben zo anders. Waarom?’ ‘Je bent inderdaad anders,’ zei ik, ‘maar iedereen is anders – uniek – en jij mag zijn zoals je bent.’”

Alle namen in dit artikel zijn om privacyredenen gefingeerd.