De zondagsdwaling?

Sabbatsvierders redeneren dat vroege christenen zelf de sabbat hebben vervangen door de zondag. In de Bijbel zouden daar geen aanwijzingen voor staan. Sommige christenen die de sabbat onderhouden, zijn allergisch voor de gelijkschakeling tussen de twee dagen.

Hoofdletters
Verschillende stichtingen, waaronder de Sabbatstichting en stichting Immanuel, houden zich met de promotie van de sabbat bezig. In niet mis te verstane bewoordingen beschrijven zij het belang van het vieren van de zaterdag als de dag die God geheiligd heeft. Zei de Here Jezus niet Zelf dat tot het einde der dagen tittel noch jota van de wet voorbij zou gaan? betoogt de Sabbatstichting. Met gebruikmaking van veel hoofdletters voert de stichting Immanuel op haar beurt aan dat zondagsviering alleen menselijke gronden heeft. ‘Er is geen zicht over het Profetisch Woord’. De Sabbatstichting benadrukt dat zondagvierders ‘eigenmachtig een werkdag tot Gods rustdag omtoveren en daarmee Gods heilige werk proberen te verbeteren’. Ze roept op nog ‘komende zaterdag’ te beginnen met ‘een herstelde relatie met Gods geboden’.

Theologisch gezien is de verbinding tussen schepping en sabbat volgens de Sabbatstichting van bijzondere betekenis. ‘Wat God op de zevende scheppingdag deed, was ophouden met Zijn werk van de eerste zes dagen. Dat God rustte, wijst erop dat Zijn scheppingswerk voltooid was en dat Hij met alles wat Hij geschapen had tevreden was. Voortdurend heeft God Zijn sabbat in het teken van bevrijding geplaatst. Toen de Israëlieten in de woestijn rondzwierven en er geen voedsel was, zorgde God voor een wonder. Hij gaf elke dag voedsel, behalve op de zevende dag. In plaats daarvan gaf Hij op de zesde dag een dubbele portie. Daarmee liet God overduidelijk zien hoe belangrijk de sabbat voor Hem was.’

Heilsmiddel
Officieel werd de zondag als rustdag ingevoerd door Constantijn de Grote. Zijn zondagswet legde het Concilie van Laodicea in het jaar 367 officieel vast. Voortaan zou de zondag de officiële rustdag voor christenen zijn. Dat was volgens drs. W. Chr. Hovius, oud-docent Oude Testament en bestuurslid van de Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Bond, al een reactie op het feit dat in de eeuwen daarvoor de meeste christenen de zondag waren gaan houden als rustdag. Het was volgens hem geen anti-Joods motief, een argument dat de sabbatslobby soms hanteert. "Al ver voor Constantijn de Grote, toen het Romeinse rijk nog heidens was, is aan te tonen dat christenen in de samenleving op de eerste dag ‘s morgens en ‘s avonds bijeenkwamen. In het Nieuwe Testament kwamen sabbat en zondag ook naast elkaar voor. Joodse christenen hielden ook de sabbat, maar niet als heilsmiddel, maar om duidelijk te maken dat ze de band met hun volk niet wilden doorsnijden. Paulus zegt zelf ook dat hij niets heeft gedaan tegen zijn volk of de voorvaderlijke gewoonte (Hand. 28 vers 17). Op de sabbat ging hij dan ook naar de synagoge, maar op de eerste dag naar de christenen uit de heidenen. Zij wisten dat de Joden de sabbat hielden, maar kenden de sabbat zelf niet."

Publicist drs. J. van Barneveld relativeert al te stellige woorden van stichtingen met een zwak voor de sabbat. Van Barneveld schrijft voor Het Zoeklicht, Profetisch Perspectief en Christenen voor Israël. Hij schreef over sabbat of zondag, sprak er eens over en is overtuigd van de doorgaande geldigheid van de sabbat. Wat anderen vaak op zondag doen, doet Van Barneveld dan ook op zaterdag: "Een bijbelstudieboek lezen en fietsen. Zondags bezoek ik de dienst."
"De Here heeft de mensheid in de sabbat een cadeau gegeven. Wie zijn wij dan om te zeggen: we houden hem op zondag? Dat vind ik een beetje hoogmoedig. Prima om op zondag samen te komen, maar niet als vervanging van de sabbat. De Bijbel spreekt over de heilige sabbat, dat is heel duidelijk. Het is niet specifiek Joods, maar een scheppingsordening en een verbondsteken met Israël. Aan de andere kant zegt Paulus in de Kolossenzenbrief dat alle dagen gelijk zijn. Ik ga er niet om schelden. Dan kom je aan de vrijheid die een mens in Christus heeft, maar ik durf niet te beamen dat de regel ‘gedenk de sabbat’ ondergeschikt is aan de vrijheid in Christus."

Kurios
In het Nieuwe Testament bespeurt Hovius verschillende bewijzen van de bijzondere positie van de eerste dag van de week, die daar ook de dag van de Kurios genoemd wordt. "Mattheüs heeft het erover dat de vrouwen ‘laat na de sabbat’ naar het graf liepen en ontdekten dat Jezus was opgestaan. In Marcus, Lucas en Johannes lezen we dat de vrouwen ‘op de eerste dag’ naar het graf gingen en dat Jezus dan is opgestaan. Acht dagen later, dus weer op de eerste dag, verschijnt Christus ook aan Thomas. In Handelingen en Openbaring zie je dat de christenen uit de heidenen in onderscheid van de Joden vanaf dat moment in elk geval op de eerste dag samenkomen en het brood breken (Hand. 20 vers 7). Zo heeft elke zondag iets van Pasen en wordt vanaf die tijd ook het verschil zichtbaar tussen de Joden en de christenen die de opstanding vieren. Johannes ontvangt op de dag van de Kurios de verschijning van Christus op Patmos. Christus bevestigde dus Zelf het belang van de eerste dag. Hij laat Zijn volgelingen die dag vieren en verschijnt Zelf ook op zondag. Openbaring 1 vers 10: ‘Ik kwam in vervoering des Geestes op de dag des Heren, de hèmera Kurios’. Dat is een ondersteuning van de viering van de rustdag. De zondag als rustdag is dus zeker niet uit de lucht gegrepen." Van Barneveld voert echter aan dat ‘de dag des Heren’ in de Bijbel een oordeelsdag inhoudt. "Deze dag als zondag exegetiseren, is discutabel."

Van Barneveld wil "absoluut niet oordelen over broeders en zusters" die op dit punt met hem van inzicht verschillen. "Dit is niet zeer essentieel en ik heb geen drang anderen ervan te overtuigen. Ik praat erover met anderen, maar als we het niet eens worden, vind ik dat op dit punt niet erg. Ik denk dat deze kwestie op den duur een shibboleth wordt. Mensen plaatsen zich niet bewust boven God door de zondag te houden in plaats van de sabbat. Er zijn genoeg dingen in de Schrift die ik ook niet zie, maar als de Heilige Geest iets anders duidelijk maakt, is het zaak te gehoorzamen. Er rust zegen op het houden van Gods geboden, dus ook op het vierde. Het zijn Zijn Tien Geboden, dus dan lijkt het mij verstandig je daar aan te houden."

Hovius vindt het "correct" te stellen dat de Tien Geboden niet zijn veranderd. "De vraag is of het sabbatsgebod op de zevende dag altijd nodig zou zijn. Er staat nergens dat vrouwen aan het avondmaal mogen of moeten deelnemen. Geen enkele gemeente weert ze echter. Alleen jongens werden besneden, maar meisjes en vrouwen worden nù toch ook gedoopt? Ik vind het dus een zwak argument."

Vooral christenen met een grote liefde voor Israël houden de sabbat. Ze spreken dan liever over Shabat, hebben het niet over Jezus, maar over Yeshua en schrijven de Naam van God als G’d. Ook houden zij de sabbat, soms compleet met Joodse liederen en rituelen. Hovius: "Dat zie ik niet zitten en ik vind het een modieus verschijnsel. Christenen hebben een warm hart voor Israël, maar we moeten niet doen alsof we Joden zijn.

Dit speelt eigenlijk al langer: Op het apostelconvent in Handelingen 15 stelden voormalig orthodoxe Joden die christen geworden waren dat de besnijdenis noodzakelijk zou zijn voor behoud. Dat wordt door Petrus, Paulus en Jakobus afgewezen. Zij waren oer-Joods en leiders van de christenen. Zij zijn van oordeel dat men degenen die zich uit de heidenen tot God bekeren niet verder moet lastig vallen. Ze moeten zich onthouden van wat door de afgoden is bezoedeld: Hoererij, bloed en het verstikte. Ze herhaalden het sabbatsgebod niet, maar wezen wel duidelijk de besnijdenis als heilsmiddel af. Het argument dat iedereen daar toch al op de hoogte was van het sabbatsgebod gaat niet op, want dat geldt ook voor het punt van hoererij dat in de wet ook verboden wordt."

Gevaar
Van Barneveld verwacht dat steeds meer christenen de sabbat zullen gaan vieren en de rol van die dag "belangrijker" gaat worden. Hovius ziet daar gevaar in. "Zoiets kan snel wettisch worden. Je mocht op sabbat bijvoorbeeld bepaald voedsel niet bereiden en slechts tien minuten wandelen. Dan zit je dus in het wetticisme, maar dat hoort wel bij de sabbat die Israël moest houden. Of maken sabbatsvierders daar dan ook weer zelf keuzes in? Daarmee krijg je een stuk individualisme in de viering. Ook doe je geen recht aan de gegevens in het Nieuwe Testament, waar christenen op de eerste dag van de week samenkwamen. Dan heeft de christelijke kerk dus twintig eeuwen gedwaald. Dat gaat er bij mij niet in. De sabbat vieren, zie ik als een teruggang naar de tijd vòòr de opstanding."