‘Er rust genade op dat lied’
Tekstschrijver Hans Maat schreef 'Ik zal er zijn'
Hoe schrijf je een lied dat mensen raakt? Een mooie melodie, een kernachtige tekst, herkenbaarheid – het zijn goede ingrediënten. Maar er is meer. “Er rust genade op dat lied,” zegt Hans Maat over ‘Ik zal er zijn’.
Al meer dan dertien jaar schrijft Hans Maat, directeur van het Evangelisch Werkverband in de Protestantse Kerk, liedteksten voor de band Sela. In totaal ruim zestig. Hans richtte de band in 2004 op, in de tijd dat hij bij de jongerenorganisatie HGJB werkte. Daar ontdekte hij dat er in de kerk behoefte was aan “liederen met diepgang, die het hart raken”. En inderdaad, enkele jaren later concludeerde het Nederlands Dagblad dat Sela een zegen was voor de kerk.
Ik zal er zijn
Hans is theoloog “en emotioneel”. De perfecte combinatie voor het schrijven van christelijke liederen die het hart raken. Misschien wel het bekendste lied van hem is ‘Ik zal er zijn’. Hij schreef het op de avond dat hij hoorde dat zangeres Kinga Bán uitgezaaide borstkanker had. “Ik kan hele theorieën opsommen over waarom een liedje het goed doet, maar soms is de simpele conclusie dat je iets raakt waarmee iedereen wat heeft. En dat God het krachtig gebruikt. Dat geldt voor ‘Ik zal er zijn’. Het gaat over de naam van God. Kernachtiger kan niet.”
Hans vindt het altijd weer spannend hoe een lied dat hij geschreven heeft het gaat doen. “Ik schrijf vaak wel dertig coupletten, waarvan er dan drie of vier overblijven. Soms krijgt een liedje vleugels, maar het is ook gewoon hard werken.” Toch weet Hans zonder veel moeite zeven ingrediënten te noemen voor een geslaagd lied.
1. Concentratie
“Een lied raakt het hart als het geconcentreerd is op datgene wat je echt wilt zeggen. Voor mij is dat altijd iets wat leidt naar Jezus Christus. Ik heb in het bestuur van het nieuwe Liedboek gezeten. Dat was soms poëtisch prachtig, liturgisch verantwoord, maar het raakte zo vaak het hart niet. Ik zag daar ook hoe moeilijk het is om een lied te schrijven dat mensen in verbinding met God brengt en breed gezongen kan worden.”
2. Varieer, maar niet te veel
“Veel christelijke liedjes lijken op elkaar. Variëren is lastig. Het gevaar bestaat dat je steeds weer op dezelfde woorden en thema’s terugvalt. Ergens moet dat ook, voor de herkenbaarheid. In ‘Ik zal er zijn’ staat: ‘onnoembaar aanwezig deelt U mijn bestaan’. Dat is vrij poëtisch, maar toch ook duidelijk. In mijn eerste opzet zaten meer van dit soort zinnen, maar die leidden alleen maar af. Dus dan haal je ze er weer uit. Kill your darlings.”
3. Kies gedachten die iedereen kent
“Een zin als ‘onnoembaar aanwezig’ is weliswaar wat hoogdravend, maar ook een gedachte die iedereen wel herkent. God is een mysterie.” Hans noemt het, met de rest van het lied, een ‘typisch verhaal van troost’. “En we zijn allemaal troostzoekers, dus dat slaat aan. Een liedje als ‘Heb je even voor mij’ van Frans Bauer heeft – ondanks zijn eenvoudige tekst – ook een boodschap in zich die velen herkennen. Ik noem het daarom zeker geen dom liedje.” Ook stelt Hans dat een Nederlandstalig lied dichterbij komt dan iets in het Engels. “Het is je moerstaal, de taal van je eigen hart.”
Hoe zou U dit vanuit de hemel kunnen gebruiken op aarde?
4. Kies voor de juiste melodie
Een ‘gezangachtige’ melodie doet het goed in Nederland of Engeland. De melodie moet goed mee te zingen zijn en de tekst van meerdere coupletten moet erop passen. Hans: “We begonnen Sela met stevige melodieën, diverser ook. De muziek die je bij Hillsong en Bethel hoort, heeft dat stuwende en dat mis ik weleens in onze muziek. Sela heeft zijn eigen klassieke stijl gevonden, maar we blijven zoeken naar een balans tussen rustig en wat meer uptempo.”
5. Breng tekst en melodie bij elkaar
“Tekst en melodie moeten bij elkaar komen. Hoewel ik bij Sela niet hoofdverantwoordelijke ben voor de melodie, maken we er wel een gezamenlijke reis van. Zeker in het begin zaten we vaak jammend bij elkaar. De tekst moet passen op de melodie. Soms moet je daarvoor dingen schrappen of melodie en tekst aanpassen.”
6. Sluit aan bij de theologie
Hans’ bevindelijkheid en theologische gedachten zijn goed terug te vinden in zijn teksten, zegt hij. “Bij het schrijven van liederen wil ik me laten leiden door de Heilige Geest en dicht bij mezelf blijven. Tegelijkertijd breng ik voluit theologie in, en denk ik graag aan diverse soorten publiek. Wij leven in een calvinistisch land. Onze theologie heeft iets van rechtspraak, van schuld en vergeving, van Jezus die tussen God als de rechter en mensen bemiddelt en ons vrijspreekt. De Keltische theologie is zachter en sluit bijvoorbeeld meer aan op God als Schepper, op de natuur en de getijden. De pinksterkerken leggen meer accent op de beleving van Gods Geest en van Zijn goedheid.”
7. ‘Kunt U hier iets mee?’
Het meest werkt Hans vanuit het gebed. Met veel bloed, zweet en tranen. “Ik denk vaak: hoe zou U dit vanuit de hemel kunnen gebruiken op aarde? Kunt U hier iets mee? Muziek en taal zijn fantastische middelen voor de Heilige Geest om mensen tot God te brengen.”
Geschreven door
Reinald Molenaar
