Ga naar submenu Ga naar zoekveld

D66-voorman Pechtold: 'Wij zijn niet antichristelijk'

'Heb je ooit de moeite gedaan om je in mij te verdiepen?'

De voorman van het sociaalliberale D66 wordt door christenen nogal eens gezien als de politicus die voor alles staat waarvoor zij niet staan. En daarom krijgt Alexander Pechtold soms – op z’n zachtst gezegd – onfrisse mailtjes van gelovigen. “Als ik dat lees, denk ik: ken je mij?”

Deel:

D66-voorman Alexander Pechtold vertrekt als voorzitter van de fractie in de Tweede Kamer. Dat maakte de politicus bekend op het partijcongres in Den Bosch, afgelopen zaterdag.
Visie interviewde Pechtold begin vorig jaar over onder meer zijn kijk op christelijk Nederland.

Onlangs verscheen zijn boek Optimist in de politiek, waarin Alexander Pechtold zijn persoonlijke familiegeschiedenis verbindt met zijn politieke standpunten. Die dist hij niet op omdat hij heel Nederland zijn stamboom wil laten weten, vertelt hij in zijn werkkamer in de Tweede Kamer. “Maar het is leuk om zo een groter verhaal te vertellen. Ik schrijf over Europa via mijn betbetovergrootvader, over het kolonialisme via mijn vader die Indië-marinier was, en over onderwijs door te vertellen over welke rol dat in mijn eigen leven speelde.”
In zijn familiegeschiedenis ziet hij, wat hij noemt, 'het klassieke migratieverhaal': een voorvader kwam als economisch migrant uit Duitsland naar Nederland; zijn zoon, een kleermaker die aan lager wal raakte, werd naar een veenkolonie in Veenhuizen gestuurd. Diens zoon werd koninklijk onderscheiden wegens zijn gevecht "in een onafhankelijkheidsstrijd in een verdeeld en onrustig Europa" tegen de troepen van Napoleon. "Je ziet dus dat een familie zich in een samenleving binnen drie generaties kan ontwikkelen."

Tot zelfs, een paar generaties later, minister - in uw persoon.
"Ik vond het heel bijzonder toen ik in 2006 als minister in Veenhuizen kwam. Ik dacht toen: mijn voorvader kwam hier ook, maar in een andere positie. Maatschappelijke vooruitgang komt op deze manier heel dichtbij. Dat stimuleert mij. Mijn eigen vader ging pas op zijn 30e studeren. Daarmee creëerde hij óók kansen voor zijn kinderen."

U schrijft dat uw katholieke vader in Indië God vaarwel zei. Wat maakte hij daar mee? 

“Het kwam niet alleen door Indië. In de Tweede Wereldoorlog – hij was toen in de puberleeftijd – hadden mijn grootouders een Joods echtpaar in huis. De onrechtvaardigheid van de oorlog zorgde voor geloofsvragen: waarom gebeurt dit allemaal? Maar zijn ouders reageerden dogmatisch: ‘Je moet het gewoon geloven, punt.’ Ook vertegenwoordigers van de kerk hadden geen antwoorden. En bovendien, de ervaringen die hij als misdienaar met hen had... Zijn broers en hij wisten dat je bij een zekere kapelaan – ik zal zijn naam niet noemen – niet in je eentje in de sacristie moest zijn. Zulke gebeurtenissen hebben hem zeer gevormd. Ik denk zelf: als echt iemand de wereld in een week geschapen heeft, waarom heeft diegene niet een dagje doorgewerkt om die wat te verbeteren?”

Maar u bent nog wel gedoopt, met Jordaanwater zelfs.
“Ja, dat was om de oma’s te plezieren. Ik ben ook naar een protestants-christelijke lagere school geweest. Mijn ouders waren niet antireligieus, maar ze brachten het geloof ook niet als een waarde waar je heil uit moest halen. Wij leerden dat je het heil kon bereiken door zélf na te denken.”

Wij leerden dat je het heil kon bereiken door zélf na te denken

Want in de kerk denken mensen niet zelf na?
“Dat wordt niet altijd gestimuleerd. Toen zeker niet, maar nu ook niet altijd. Een zeker dogmatisme is er nog steeds wel dominant.”

Er zijn natuurlijk ook veel gelovigen die een zelfstandige keuze hebben gemaakt om naar de kerk te gaan.
"Het feit dat ik niet geloof heeft ongetwijfeld te maken met het feit dat mijn ouders mij niet in die traditie hebben opgevoed. Maar het tegenovergestelde is natuurlijk ook waar. Veel mensen zijn gelovig omdat ze dat thuis hebben meegekregen. Je kunt je afvragen in hoeverre ze daar écht zelf bewust mee omgaan. Er kan veel groepsdruk van kerken uitgaan. In het meest extreme geval is dat sektarisch, maar het kan ook heel subtiel: dat je je niet meer welkom voelt in een gemeenschap. Hele familieruzies kunnen daarop gebaseerd zijn."

Christenen zijn vaak dankbaar voor het geloof dat door de generaties heen wordt doorgegeven.
“Zeker. Als dat volledig vrij is, ben ik daar niet op tegen. Als je gelooft, zijn veel levensvragen overzichtelijker. Of het nu over het koningshuis of over geloof gaat... Een deel van de mensheid heeft een hogere macht of een ‘boven zich gestelde’ nodig die de eindverantwoordelijkheid heeft.
 Het is best een prettig idee dat er iemand anders is die het eigenlijk heeft gedaan. Als katholiek kun je met een paar weesgegroetjes weer met een schone lei beginnen. Bij mij knelt dat... Dan denk ik: hoezo?
Ik was eens op een zwaar protestant-christelijke uitvaart van een kind. Toen ik de dominee tegen het lijkje hoorde zeggen: ‘Gij zondaar!’, dacht ik: malloot! Hoe durf je? Waar haal je het vandaan? Dan word ik opstandig. Alleen uit beleefdheid blijf ik dan zitten...”

Tien Geboden
Pechtold kiest zijn woorden zorgvuldig en lijkt zich hier en daar in te houden. "Ik vind het interessant als gelovigen mensen zonder geloof bevragen. Maar als gelovige heb je anno 2016 óók wel wat uit te leggen. Ik zat pas in het televisieprogramma Pauw, waarin Jeroen Pauw en Tijs van den Brink een vrij vruchteloze discussie voerden over de Bijbel. Ik dacht: laat ik het eens opnemen voor de Tien Geboden; het zijn goede basale richtsnoeren voor omgangsvormen en het strafrecht. Kreeg ik vervolgens een sms'je van Boris van der Ham, oud-Kamerlid voor D66: hij vindt de eerste drie geboden niet bepaald vrijzinnig." Glimlachend: "Als voorzitter van het Humanistisch Verbond is het zijn opdracht om mij daarin bij te spijkeren."

Met voormalig ChristenUnie-leider Arie Slob heeft u goed contact. U noemt hem in uw boek en jullie hebben ook privé contact.
“We hebben respect voor elkaar. Er zijn niet zo veel mensen met wie je sommige zaken die met ons vak te maken heb
ben – de inbreuk op je privacy, de stress, enzovoorts – kunt delen. Met Arie Slob heb ik zo’n klik, net als ik die bijvoorbeeld had met Femke Halsema, Ineke van Gent of Mariëtte Hamer. We hebben weinig woorden nodig om elkaar te begrijpen.”

Veel christenen vinden D66 een enge partij en u een gevaarlijke man.

Lachend: “Boe! Bang zijn!” Dan: “Ik weet hoe sommige christenen over mij denken. Maar er zit geen grond in en het is soms ook gemakzuchtig. Er is geen enkel bewijs dat wij gevaarlijk zijn.”

D66 staat op sommige punten toch lijnrecht tegenover standpunten van christelijke partijen. Een SGP-Kamerlid verweet D66 eens ‘christen-pesten’ toen u het verstrekken van persoonsgegevens door gemeenten aan kerken wilde verbieden.
“Alleen al dat taalgebruik! Buma verweet me ‘een kruistocht’, Segers verweet me ‘een beeldenstorm’. Kennelijk is er explosief taalgebruik nodig om de onmacht van de argumenten te dekken. Neem nou de gemeentelijke basisadministratie.” Hij kijkt zijn voorlichter aan, die bij het gesprek zit. “Jij kreeg toch een brief van de parochie nadat je verhuisd was? Die gaat dan gelijk gepaard met een claim om te doneren of te komen. Dat doen we ook niet bij Staatsbosbeheer of Amnesty International.” 

HAAS-PECHTOLD6-Cropped
Credits: Jacqueline de Haas .

Je kunt het ook beschouwen als een manier om naar elkaar om te zien in de samenleving.

“Als iemand dat zoekt, is dat prachtig, maar dat moet hij zélf doen. Iemand dan een kruistocht of beeldenstorm verwijten... Jean Jacques Suurmond schreef in een column in Trouw dat ik met chloor de laatste restjes christendom uit de samenleving schrob. Dan denk ik: zo, zo. Onlangs heb ik samen met de ChristenUnie voorstellen gedaan om kerkelijk erfgoed zeker te stellen voor de toekomst. Ik heb negen jaar op de School met den Bijbel gezeten, ik weet waarover ik het heb. Maar D66 richt de maatschappij graag anders in. Wij willen ruimte voor iedereen en verplichten niemand iets. Je hoeft geen euthanasie te plegen, je hoeft je winkel niet op zondag open te stellen. We willen niemand dogmatisch dwingen. Christenen willen dat andersom vaak wél. En dan willen ze je ook nog persoonlijk redden. Ik wil daarvoor kunnen bedanken.”

Krijgt u weleens mailtjes van christenen uit het land?

“Rond de moord op Els Borst kreeg ik van een aantal christenen erg onsmakelijke reacties.” Hij zwijgt.

Wat stond daarin?
“Dat ze het verdiende. Of dat mij hetzelfde moest overkomen. Met sommige dominees had ik verhitte en onprettige discussies. Anderzijds: Kees van der Staaij van de SGP was de eerste die mij condoleerde met de moord. De aller-aller-allereerste. Els Borst was als minister verantwoordelijk voor de euthanasiewet, die in die gemeenschap heel zwaar ligt. Ik had me kunnen voorstellen dat Van der Staaij wat later een oppervlakkige condoleance had gestuurd. Nee, hij stuurde een zeer gemeende reactie. Ik spreek dus niet de gehele gelovige gemeenschap aan op gekke mailtjes van individuen.” 

Rond de moord op Els Borst kreeg ik van christenen onsmakelijke reacties

Pechtold vertelt dat hij eens op uitnodiging van voormalig SGP-voorman Bas van der Vlies op een SGP-avond sprak. "Op zeker moment stond een man op en riep: (Pechtold zet een enge stem op) 'De duivel! De duivel! Zien jullie hem niet? Daar zit-ie!' Dat was erg ongemakkelijk, vooral voor Van der Vlies. Ik had veel respect voor een ouderling die deze jonge vent apart nam, kalmeerde en netjes met lichte dwang de deur uit hielp. Niets in mij denkt dan: stelletje rare mensen. Nee, er zat een rare figuur in de zaal. Ik kom ook wel bij de SGP Jongeren en krijg daar de meest hartelijke ontvangst. En na afloop geen flauwe fles wijn, maar echt iets waarover nagedacht is en zelfs nog een cadeautje voor de kinderen."

Touwtje
Pechtolds prominente partijgenoot Jan Terlouw hield onlangs in De Wereld Draait Door een veelbekeken en bejubeld pleidooi voor een samenleving waarin we elkaar weer kunnen vertrouwen. Hij gebruikte daarbij de metafoor van ‘het touwtje uit de brievenbus’. Vroeger liepen we zo makkelijk bij elkaar binnen, maar waarom durven we dat nu niet meer, vroeg Terlouw zich af.

Kees van der Staaij was de eerste die mij condoleerde met de moord

Wat vond u daarvan? 
“Het was een positief en krachtig signaal van iemand met de nodige levenservaring, zonder verwijten. Hij hield ons een spiegel voor, ik was er erg van onder de indruk.”

In 2006 zei u in het blad 'Management Team' dat u tegen mensen die naar de jaren 50 terugverlangen 'omdat je toen de deur nog gewoon van het slot kon laten' altijd zegt: 'Ja, dat komt omdat de vrouw toen nog altijd thuiszat en er materieel niets te halen viel. Naar zo'n tijd willen we natuurlijk niet meer terug.'
"Dat heb ik Jan ook gezegd: dat touwtje is een prachtige vergelijking, maar we moeten geen naïeve romantiek hebben. Maar er is niets mis met warme en nostalgische beelden, zoals Terlouw die schetste. Het gaat om een levenshouding. Als mensen zeggen dat ze zich zo onveilig voelen, zeg ik: dan moet je een andere krant lezen. Er zijn media waar ellende en ongeluk voorop staan en er zijn media waarin dat wat minder is."

Columnist Jean Jacques Suurmond schreef in 'Trouw' dat D66 'als seculiere partij voor individualisten' zélf het touwtje uit de bus had gehaald. 
"Ik wil niet te veel woorden aan meneer Suurmond besteden." Stilte.

U kijkt erbij alsof u hem Zuurmond zou willen noemen.
Sarcastisch: "O, is het Suurmond? Ik dacht dat het Zuurmond was." Hij zwijgt veelbetekenend. "Nee, wat moet ik daar nu mee? Hebben wij het ooit alleen voor het zeggen gehad in dit land? Weet je, ik snap dat hij, net als christelijke politici, het onprettig vindt dat er maar 21 christelijke zetels zijn overgebleven in de Kamer. Maar beoordeel ons op onze daden. Je kunt nergens vinden dat wij antichristelijk zijn."

D66 heeft het tijdens de Paarse kabinetten voor het zeggen gehad in dit land.
"Zeker. En we hebben recent ook met christelijke partijen samengewerkt, altijd respectvol. Kennelijk heeft Suurmond de behoefte om zich te uiten in dat taalgebruik - met chloor en weet ik wat. Aan sommige tegenliggers herkent men de juiste weg."

Maar hoe wil D66 bijdragen aan de ideale samenleving die Terlouw schetst?

“In de zorg voor het klimaat, waar hij ook over sprak, lopen we voorop. Daarin hebben we in de ChristenUnie een partner; in CDA en SGP niet. Ook een samenleving waarin we ons veilig voelen en een oogje op elkaar houden, is een ideaal waaraan D66 graag bijdraagt. We willen kansen geven in onderwijs. Door onderwijs leer je zelf te denken, jezelf te ontwikkelen en te verrijken.”

Oplossingen zoeken
Met de verkiezingsdebatten in aantocht, krijgt Pechtold het druk. Nee, hij ziet er niet tegen op, zegt hij. Maar: “Tegenstellingen uitvergroten vind ik niet de leukste periode. Ik werk liever samen om oplossingen te zoeken, dan te vertellen wat de ander fout doet.” 
Hij komt terug op de felle woorden – kruistocht, beeldenstorm, christenpesten – die CDA-, ChristenUnie- en SGP-collega’s hem toevoegden. “Of die mij kwetsen? Nee, maar het verbaasde me wel. Buma deed zijn uitval met zo’n felheid. Ik dacht: man, beheers je. Als ik iets vergelijkbaars tegen jou had gezegd, was de wereld te klein. Zeker als je van een partij bent die het heeft over normen, waarden en naastenliefde, denk ik: kruistocht? Kruistocht? Kom op! Het klinkt lekker - leuke woordvoerder die dat bedacht heeft - maar ik associeer een kruistocht met moord, doodslag en verkrachting.”

Los van de gekozen woorden: kennelijk roepen de standpunten van D66 zulke heftige emoties op.
“Nee, nee, nee! Het is het ongemak van die drie partijen dat ze samen nog maar 21 zetels hebben. Verwijt mij niet dat je je eigen achterban niet meer weet te bereiken! Ik zet me zelfs in om de leegstaande kerkgebouwen te bewaren. Ze moeten er zelf voor zorgen dat ze vol zitten. Dat is niet mijn opdracht.”

Op zondag zal ik in mijn tuin niet bladblazen – ik hark wel

U doet het voorkomen alsof u roomser bent dan de paus. Treft u dan nooit blaam?
“Natuurlijk, ik ga er ook weleens stevig in. Maar ik ben ook bereid om daarop te reflecteren. Meneer Suurmond zou weleens mogen schrijven over het taalgebruik van christenen richting niet-gelovigen. Als ik dat lees, denk ik: ken je mij? Heb je ooit de moeite gedaan om je echt in mij te verdiepen? Dan zou je zoiets nooit schrijven. Dan waardeer ik des te meer mensen als Slob: verschillende wereldbeelden, wederzijds respect. Zo zal ik op zondag in mijn tuin niet bladblazen omdat dat voor sommigen storend is. Ik hark wel.”

Ingewijden in Den Haag zeggen over u: 'Niet iedereen vindt hem aardig' en 'Niet iedereen waardeert het dat hij veel ruimte inneemt'. U speelt het politieke spel behendig, soms op de man, en maakt daarbij ook vijanden.
"Misschien hebben die ingewijden een debat of onderhandeling van me verloren? Ik zit hier niet om vrienden te maken, maar probeer wel goede verhoudingen met mensen te hebben. En dat lukt, soms met mensen uit verrassend andere achtergronden."

Zou D66 met christelijke partijen kunnen regeren?
“Het zou kunnen. D66 werkte immers 
in de ‘constructieve drie’ in 2015 ook al samen met ChristenUnie en SGP. Het is niet makkelijk, want ik heb de ambitie om medisch-ethische thema’s uit te breiden. Een oplossing zou zijn dat we die voorstellen niet opnemen in het regeerakkoord maar het initiatief aan de Kamer laten, zoals bij de wetten van collega Pia Dijkstra over orgaandonatie en voltooid leven. Bij zulke thema’s vind ik dat ook de enige zuivere oplossing. Hoe kan ik nu van ChristenUnie-politici verwachten dat ze in een coalitie hun geweten opzij schuiven?”

En zo gaat Pechtold, met zijn deels autobiografische boek, de verkiezingstijd in. Het is niet zonder reden dat hij zichzelf zo laat zien, vertelt hij. “Ik hoop dat mensen na het lezen minder makkelijk over me zullen oordelen. Dat ze denken: hij heeft over dingen nagedacht en blijkt anders in elkaar te steken dan we dachten. Met name over gelovigen denk ik: kijk eens achter het stereotype dat je van me meent te moeten hebben.” 

Beeld: Jacqueline de Haas 

Geschreven door

Sjoerd Wielenga

--:--