Opvoeden vroeger en nu: dit zijn de verschillen

Caroline Penninga-de Lange werkt als orthopedagoge in haar eigen pedagogische praktijk Klim-Op. Zij ziet een aantal factoren die het opvoeden van kinderen nu moeilijker maakt dan vroeger. Caroline: “Ouders vragen steeds meer van zichzelf. Waar een ouder vroeger blij was als hij zijn kind materieel kon bieden wat het nodig had (verzorging, eten, drinken, kleding), vinden sommige ouders nu dat het kind materieel niets tekort mag komen. Ook ligt bij veel ouders tegenwoordig meer nadruk op het emotionele en sociale welbevinden van het kind. Ze vragen bijvoorbeeld van zichzelf dat ze hun kind alle kansen geven zich te ontplooien op school en in clubjes. Ze houden de ontwikkeling van hun kind goed in de gaten en stimuleren het op allerlei gebieden. Dit zorgt voor een hogere druk op het ouderschap. De wereld is ook complexer geworden. Er komt veel op kinderen af, zoals het beoefenen van hobby’s en allerlei communicatiemiddelen zoals mobieltjes, msn en tv. Het is een pittige taak voor de ouders om hun kind daarin te begeleiden.”

Grenzen mogen weer

Voor veel ouders is het nu minder duidelijk waar ze zich in de opvoeding op moeten richten. Caroline: “Er komen zoveel meningen op hen af over wat goed zou zijn. Sommige ideeën staan haaks op elkaar. Het is belangrijk om te beseffen dat achter elke opvatting over opvoeding een mensbeeld schuilgaat. We hebben nu te maken met een mix van ideeën uit de jaren zestig en de periode daarvoor. In de jaren zestig werd het belang van het kind en aandacht voor zijn wensen en behoeften centraal gezet. Het woord ‘gehoorzaamheid’ moest worden geschrapt. Dit was duidelijk een reactie op de eigen opvoeding waarin men te weinig ruimte had ervaren. Tegenwoordig mag het stellen van grenzen weer. Ouders staan voor de uitdaging om hun ideeën over opvoeding te verankeren in hun christelijke geloof en te beseffen wat het betekent om opvoeder te zijn in deze wereld met zijn kansen en zijn gevaren.”

In de meeste gezinnen is het druk. Prof. dr. Peter Adriaenssens schrijft hierover in zijn boek Opvoeden is een groeiproces: ‘Vroeger was de woning het middelpunt en was er altijd iemand thuis voor de kinderen. Nu is iedereen ‘ergens’. Caroline: “Vaak werken beide ouders, en hebben kinderen en ouders veel activiteiten. Het is dan moeilijker om toch te zorgen voor de basisrust die nodig is om de relatie tussen ouder en kind te voeden en van waaruit er opgevoed kan worden. Het is belangrijk om tijd door te brengen met elkaar, samen iets te ondernemen, waardoor het kind voelt dat je waardeert dat het bij je is. Geef even die extra knuffel en dat praatje omdat het vandaag op school niet zo leuk was.”

Ruimte om te leren

Janke (36) is moeder van drie kinderen van 14, 11 en 8. Zij is blij dat er ruimte is om opvoeden te ‘leren’. Janke: “Vooral toen onze zoons en dochter nog klein waren, las ik alles wat los en vast zat. Ik wilde alles weten: wat is goede voeding voor je kind, wat moet het wanneer kunnen en hoe maak je je kind weerbaar? Ik heb veel gehad aan het consultatiebureau en heb ook een keer een cursus gedaan voor ‘druktemakers’. Nu onze zoons op de basisschool zitten en onze dochter op het voortgezet onderwijs, surf ik regelmatig langs opvoedingssites en als er onderwerpen zijn die mij bezighouden, log ik ook wel eens in op een forum om mee te praten. Mijn moeder kan zich daar weinig bij voorstellen, al dat gepraat en gelees. Zij vroeg dingen aan haar moeder en sprak met de buurvrouw. Dat zou voor mij niet genoeg zijn.”

Ook Janine (32), moeder van twee kinderen van 11 en 5, wil niet met haar vragen blijven zitten. “Met vriendinnen praat ik veel over het combineren van zorgtaken en werk, schoolkeuze en puberproblemen waar ik tegenaan loop. Mijn moeder en schoonmoeder houden zich gelukkig wat afzijdig. Ik zou er best moeite mee hebben als ze telkens met tips zouden komen. Want er is naar mijn idee veel veranderd in de maatschappij. Onze kinderen zijn veel mondiger dan wij vroeger, maar ze hebben ook veel meer verantwoordelijkheden gekregen. Wij willen ook anders met onze kinderen omgaan, dan dat onze ouders met ons omgingen. Bovendien is het veel makkelijker om kleinkinderen ‘op te voeden’ dan je eigen kinderen. Want na een paar tips stapt oma weer op en de ouders hebben een 24-uurs verantwoordelijkheid!”

Omdat Carianne (29), moeder van drie kinderen van 6, 5 en 3, bewust opvoeden best pittig vindt, startte zij in haar gemeente een opvoedingskring. Carianne: “We zijn meestal met z’n tienen, allemaal moeders. Soms vraag ik me af waar de vaders zijn, maar in de praktijk blijkt toch dat het vooral moeders zijn die alles lezen en erover praten en ook voor het grootste deel de opvoeding doen. Op het moment bespreken we uitzendingen van Schatjes. We lezen ook samen boeken, zoals Met kinderen onderweg, over geloofsopvoeding, en Elk kind is uniek. Heel inspirerend.”

Beperkte bron

“Een factor die het opvoeden van tegenwoordig ingewikkelder maakt, is dat gezinnen steeds individueler leven, minder in een groter verband van familie en andere gezinnen,” zegt Caroline Penninga. “Dat maakt dat ‘nieuwe’ ouders minder zien hoe er wordt opgevoed. Ze hebben minder kans om met kinderen om te gaan en het opvoeden eens ‘uit te proberen’ voordat ze zelf een kind hebben. Ook kunnen ze, als ze een kind hebben, minder terugvallen op familie en buren als ‘informele hulpverleners’ voor als ze zich eens geen raad weten. Je merkt daardoor een handelingsverlegenheid bij ouders. Ze hebben vaak als enige bron van informatie hun eigen opvoeding. En dat is maar een beperkte bron.”

Opvoeders van toen

Marijke (58), oma van drie kleinkinderen, bekijkt het gezin van haar dochter met gemengde gevoelens. “Het lijkt er soms wel een bedrijf! Rust, reinheid en regelmaat hebben wij geleerd. Dat zie ik bij de huidige generatie ouders niet altijd meer terugkomen. Kinderen krijgen heel veel aandacht, slapen als baby in de box in de kamer en worden veel meegenomen. In mijn tijd was het te strak geregeld, maar nu lijkt het de andere kant op te gaan. Kinderen worden heel veel beziggehouden, er is veel meer drukte dan vroeger! Ik kan me dan voorstellen dat er sommige kinderen zijn die daar erg sterk op reageren. In mijn tijd was het gezin heel erg belangrijk, nu heb ik weleens het idee dat je ‘kinderen erbij doet’. Al moet ik eerlijk zeggen dat ik het wel jammer vond om niet buitenshuis te kunnen werken. Dat was gewoon niet bespreekbaar.”

Ook Elsbeth (60), oma van 4 kleinkinderen, ziet dat het er tegenwoordig anders aan toegaat dan toen zij jong was: “In mijn jeugd werd me veel discipline bijgebracht. Je deed alles gewoon omdat het zo hoorde. Achteraf denk ik wel dat ik daardoor heel veel dingen over me heen liet gaan in plaats van er zelf over na te denken. Tegenwoordig zijn jonge mensen veel mondiger en eerlijker. De maatschappij wordt daardoor ook opener, er is ruimte voor gevoelens en eigenheid. Dat vond ik eerst niet zo plezierig en heb ik moeten leren met mijn eigen kinderen. Nu vind ik het juist een verademing om met mijn kleinkinderen te praten en hun mening te horen. Dan vind ik het nu weleens jammer dat mijn ouders niet naar mij luisterden. Ik ben blij dat ik in deze tijd geen kinderen hoef op te voeden, het lijkt me een hele klus.”

Niet passief

Opvoeden gebeurt al eeuwenlang en ook al is er door jaren heen veel veranderd, bedacht en weer teruggedraaid, kinderen worden nog steeds groot. Gelukkig is het niet helemaal onmogelijk om een kind fatsoenlijk naar de volwassenheid te begeleiden volgens het boek Family risks and Family support. De auteurs Hermanns en Leu schrijven: “Opvoeden is geen passief gebeuren. Het vraagt actieve inzet van ouders naar hun kinderen toe en andersom. Als je voldoende tijd hebt voor je kind, genoeg aandacht, als je oog hebt voor het eigen karakter van je kind, let op de initiatieven van het kind, op de zwakke punten en probeert die een beetje te compenseren, dan lukt het opvoeden meestal wel.” Lucht dat even op.